باسمه تعالی
آیین اختتامیه دوره آموزشی پژوهشی بهاره دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق علیه السلام با حضور دکتر منوچهر متکی وزیر امور خارجه دولت نهم در محل دانشگاه امام صادق علیه السلام برگزار گردید.در ابتدا توکلی دبیر علمی اجرایی دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی به شرح پیشینه و بیانیه مأموریت این مجموعه اشاره و چشم انداز پنج ساله این دفتر را تهیه و تدوین سند ملی دیپلماسی اقتصادی و تقدیم به نظام جمهوری اسلامی دانسته و در همین راستا به همکاری های شکل گرفته با سطوح عالی قوه ی مجریه و مقننه و ساختار تدارک دیده شده در مجموعه ، متشکل از کمیته های تخصصی به حسب موضوع و میزهای تحقیقاتی به حسب منطقه جغرافیایی پرداخت.
+ مشروح تصاویر در خبرگزاری دانشجو
دکتر متکی درابتدا با گرامیداشت یاد مرحوم آیت الله مهدوی کنی(ره) اقدام ایشان را ستودنی ارزیابی نموده و گفت: به فراخور پیاده سازی و ثبت خاطرات ، هفته های گذشته ما حوادث سال ۶۱ را مرور می کردیم و یکی از نقاط مهم در آن سالها عطشی بود که بعد از سال ۶۱ برای ورود به فضای آموزش عالی بعد از انقلاب اسلامی و خصوصاً برهه ی انقلاب فرهنگی پدید آمده بود، و یک خواست جدی برای تحصیل در خارج از کشور وجود داشت . از کار های ماندگار آیت الله مهدوی کنی(ره) ، تاسیس دانشگاه امام صادق بود با هدف تعلیم و تربیت کارشناسان و کارگزاران و مسئولان جمهوری اسلامی بود.
سپس شکل گیری دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی در دانشگاه امام صادق (ع) را نقطه عطف مهمی در ترکیب ظرفیت های علمی و واقعیت های میدانی خوانده و گفت:چنین مجموعه های خودجوش و متوجه به مسائل جمهوری اسلامی میتواند در طراحی نقشه ی حکمرانی کشور بعنوان مهمترین نیاز امروز مان نقش آفرینی کند.
وزیر اسبق امور خارجه دیپلماسی را عهده دار تسهیل عملکرد ها در ساحت ایجابی و برطرف کردن موانع در ساحت سلبی بیان کرد و دیپلماسی اقتصادی را عامل مقوّم اقتصاد در روابط خارجی و همچنین رفع موانع اقتصادی موجود از طرف فضای خارجی خواند.
در همین راستا مهم ترین رسالتی که گروه های پژوهشی و تحقیقاتی از جمله دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی را تجمیع تجارب و دانش روز در تدوین اجماع ملی برای نقشه ی راه کشور داری خواند و مهمترین ضعف ساختاری موجود را عدم دستیابی به روش بخصوص برای اداره ی کشور از راهبرد تا ابزار و کیفیت عملیات خواند.
دیپلمات با سابق کشورمان با تأکید بر وجود این ضعف ساختاری بیان داشت: ما در همین موضوع دیپلماسی اقتصادی هم اجماع ملی نداریم . ما چهل سال است که در ایران ، به نوعی نام امریکا مطرح می شود و در آمریکا هم به روشهای گوناگون مقاله ، روزنامه یا غیره نام ایران مطرح می شود. امریکایی ها استراتژی هایی برای برخورد با ما داشتند ، هر چند در بسیاری از مواقع شکست خوردند . اما به استثنای امام و رهبری ، ما استراتژی خاصی برای امور کشورداری در بین کارگزاران نداریم . به عنوان نمونه اقتصاد مقاومتی ، هم به عنوان یک راهکار و یک رویکرد ، می توانند کشور را از بن بست کشورداری خارج می کند. اما برخی ها معتقدند که ما اقتصاد لیبرال داریم ، و اقتصاد مقاومتی برای ما معنی و مفهومی ندارد. برای همین نسخه های متفاوت اقتصادی و بودجه ای ما توسط مدعیان اقتصاد لیبرالیستی به بانک جهانی می رود تا توسط آنها تایید شود و بعد به کشور ما برگردد. نمونه های موفقی در این اصلاح رویه وجود دارند. نمونه ی معروفی از این اصلاح نسبی در ساختار را می توان در هند یافت . سیاستمداران هندی ، دریافتند ده ها میلیون نفر در شهر های بزرگ هند ، در خیابان متولد می شوند و در خیابان می میرند . سیاستمداران، در دهه ی ۸۰ کنار هم نشستند و بر آن اتفاق کردند که ما باید تولید ثروت کنیم و تمام جناح ها بر این اتفاق نظر داشتند که یک نسخه ی اقتصادی را توسعه و پیاده کنند. در سال ۱۹۷۵ سیستم بانکی هند ، از چرتکه استفاده می کردند و ماشین حساب نداشتند و موقع تحصیل ما در هند ، استاد آنها از ماشین حساب های ده دلاری ما تعجب می کردند . اینها به جایی رسیدند که این دو ایالت(ایالات محل تحصیل ایشان در دهه ۸۰ میلادی) پنجاه میلیارد دلار صادرات محصولات مختلفی از جمله در حوزه های آی تی و نرم افزار داشتند. وقتی در چند سال پیش آقای مودی به عنوان نخست وزیر انتخاب شد ، ایشان وزیر اقتصاد دوران قبلی را که از حزب مخالف بود دعوت کرد و تمام امکانات را در اختیار ایشان قرار داد تا بتواند نسخه ی اقتصادی موفقی را که باعث پیشرفت اقتصادی هند شد ،ادامه و پیاده کند.
وی مسأله ی اجماع ملی را راهبردی ضروری خوانده و ادامه داد : ما باید در اقتصاد کشور نیز به اجماع ملی برسیم و براساس چارچوب ها و راهبرد های رهبری که سکاندار کشتی نظام ما هست عمل بکنیم .
متکی در بازگشت به مفهوم و جایگاه دیپلماسی در نقشه ی حکمرانی اقتصادی بیان داشت: برای هر هدف گذاری ما در زمینه های مختلف اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ، نیاز به یک تسهیل کننده و یک زمینه ساز برای رسیدن به اهداف خود هستیم. این وظیفه ی دیپلماسی است. دیپلماسی هم زمینه ی انجام یک کاری را فراهم می کند و هم موانع را از پیشروی شما بر می دارد تا به اهداف خود برسید. حال دستگاهی که دیپلماسی اقتصادی را برعهده دارد به این معنا نیست که تصدی امور اقتصادی کشور را برعهده بگیرد ، چون این زمینه ها متصدیان امور خود را دارند . سیاست گذاری و حمایت از این کار هم بر عهده ی دستگاه های مربوطه در دولت است. پس دیپلماسی اقتصادی چه می کند؟
دبیر سابق کنفرانس وحدت اسلامی در پاسخ به این مسأله به تجربه ای در آغاز دوران خدمت در ترکیه اشاره داشت و ادامه داد: تیرماه ۱۳۶۴ من به عنوان سفیر مأموریت به ترکیه پیدا کردم. رویه ی معمول سفرا این است که با سفرای پیش از خودشان از کشور های دیگر دیدار و مصاحبه می کنند. سفیر ژاپن در ترکیه طی صحبتی که با هم داشتیم ، در پاسخ به این سوال که شما در مأموریت تان در ترکیه تمرکز بر چه دارید؟ گفت من اینجا نشسته ام تا برای شرکتهای ژاپنی ، بازار پیدا کنم و محصولات خودمان را به آنها صادر کنیم .
مسئول اسبق دستگاه دیپلماسی کشور این پاسخ سفیر ژاپنی را تجربه فراموش ناشدنی در دوران خدمت خواند و ادامه داد: من همیشه این موضوع را مهم می دانستم که توسعه ی اقتصادی و صادرات محصولات را نصب العین خود قرار دهم .
متکی با اشاره به پیشینه ی اقتصادی دولت ژاپن بیان داشت: در ۱۹۴۷ دولت ژاپن یک اعلامیه ای صادر می کند مبنی برآنکه آقای مک آلتور ژنرال آمریکایی راهکارهایی گفته اند و ما از راهکار های ایشان تشکر می کنیم . اما ما ترجیح می دهیم که نسخه های بومی خودمان را پیاده کنیم . در کشور های دیگر کالای ژاپنی رغبتی نداشت.در اوایل دهه ی پنجاه، اگر کسی می خواست دوچرخه ای بخرد می گفت هرکولس می خواهم نه دوچرخه ی ژاپنی .
وی در ادامه ی بیان تجربه ی خود در دستگاه دیپلماسی کشور گفت: در سال ۷۴ ۱۳پس از سفارت در ترکیه ، بعنوان سفیر عازم ژاپن شدم . آقای نجاتی اوتکان سفیر ترکیه بود در ژاپن . یک روز از ایشان پرسیدم که چه جوری ژاپن را می بینید؟گفت ما تجارت خوبی با ژاپن داریم . اما ما به ژاپن نمی فروشیم بلکه ژاپن از ما می خرد. یعنی افسار تجارت خارجی دست دولت ژاپن است نه دست دولت ترکیه . همین موضوع مسأله ی روز ما نیز هست و آن اینکه ما همیشه کارمان را باید استاندارد انجام بدهیم . در تجارت استاندارد هایی وجود دارد که باید رعایت شود ، در همین تجربه ی تحریمی روسیه یک ماه جنس به روسیه می فرستادیم و یک ماه نمی فرستادیم . حال اینکه در تجارت همکاری پایدار و بلند مدت بسیار اهمیت دارد. ترکیه یکی از صادرکننده های گندم بوده است . جالب است بدانید ترکیه اگر در بازار داخلی اش گندم کم می آورد ، گندم با کیفیت خودش را صادر می کرد و گندم موردنیاز خودش را با مرغوبیت پایین تری وارد می کرد. دیپلماسی اقتصادی یعنی تعریف درست ظرفیت کشور ، استاندارد سازی ، نه به عنوان بازار یک بار مصرف بلکه به عنوان شریک تجاری باید نگاه کرد. در شرایط عادی ، استاندارد سازی ، تعهد ، ایجاد اعتماد در طرف مقابل برای کار اقتصادی لازمه ی تجارت است.
دکتر متکی شرایط امروز کشور را فضای عادی برای روابط خارجی ندانسته و گفت: وارد شرایط خاص شده ایم. شرایطی که دیگران اقتصاد جهانی را برای خودشان تعریف کرده اند . یعنی تمام شرایط به نفع آنهاست. کل بدهی های خارجی در جهان تا سال ۲۰۰۵ ۱۲۷۰۰ میلیارد دلا بوده که تا سال ۲۰۱۶ بدهی خارجی جهانی به مبلغ ۷۶۰۰۰ میلیارد دلار می رسد. چهارکشور هند و چین وآمریکا و .. و اتحادیه ی اروپا ، ۵۰۰۰۰ میلیارد دلار بدهی خارجی دارند . نفتی که این ها خریدند .تمام نفت هایی که این ها از کشور های خارجی خریدند ، پولشان را نداده اند. در بحران بانکی ۲۰۰۸ ، مشاهده شد که بانک های امریکایی ۱۰۰۰ میلیارد دلار وام به شرکت های مسکن ساز داده بودند و نتوانستند مسکن های خودشان را بفروشند . در پی آن آمریکا دچار بحران بانکی بزرگی شد. و این بحران تا هزاران کیلومتر آن طرف تر را درگیر خود کرد. بحران بانکی ، به تمام کشور هایی که ذخیره ی دلاری دارند ، در این بحران ضربه زد. تمام کشور های جهان دست به دست هم داده اند که دلار سقوط نکند ، اگر سقوط کند تمام این کشور های دارایی هایشان نیست خواهد شد. می بینیم که نظام اقتصادی سلطه طوری پی ریزی شده است که هرگونه تبادل خارجی ، هرگونه نفع اقتصادی در هر جای جهان می شود ، بخشی از آن به آمریکا می رساند ، اما هر نفعی که امریکا از صادرات کالا و خدمات می برد به اقتصاد جهانی سودی نمی بخشد .بدان معناست که اقتصاد دنیا به اقتصاد آمریکا وابسته است اما رابطه ی عکس صادق نیست. روشن ترین خروجی این وابستگی همین است که مبنای مبادلات جهان امروز براساس دلار است.
متکی در آسیب شناسی وضعیت موجود در دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی اقتصاد ایران western’ oriented خواند و گفت: کارشناسان ما در یکصد سال گذشته ، همه غربی یا تحصیل کرده غرب بوده اند. واضح است که تمام برنامه های اقتصادی ما از کشورهای غربی گرفته شده است.
حال اینکه روشن است منطق اقتصاد یعنی قرار دادن تخم مرغ ها در حوزه ی سیاست خارجی در سبد های متفاوت کشور های خارجی . دیپلمات اقتصادی باید بتواند ظرفیت های اقتصادی کشور خود را برای کشور های خارجی بخوبی تبیین و اطمینان سازی کند . البته تجربه ی ما میگوید دیپلماسی تولید حرف است ، ما باید چیزی داشته باشیم که از آن سخن بگوییم.
وی همچنین مشکل ضعف باور در تحقق خط دهی های رهبری و اصول جمهوری اسلامی در بدنه ی مدیران ، را عامل قابل توجی در آسیب های موجود در موضوع دیپلماسی اقتصادی خواند و از طرفی فقدان ساختار ویژه و کارشناسان ورزیده در حوزه ی دیپلماسی اقتصادی باعث رنج خواند .
در پایان دکتر متکی ضمن پاسخ به پرسش های حاضرین لوح یادبود دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی را به امضاء رساند.
