یکی از معضلات اصلی اقتصاد کشور وابستگی بودجه دولت به درآمدهای حاصل از خام‌فروشی نفت است. خام‌فروشی نفت، آمریکا را ترغیب کرده برای ضربه زدن به اقتصاد کشور، تحریم‌هایی را علیه صنعت نفت کشور اعمال کند. در اجرای فاز دوم تحریم‌های نفتی؛ مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا از عدم تمدید معافیت خریداران نفت ایران خبر داد و از تلاش آمریکا برای به صفر رسیدن صادرات نفت ایران سخن به میان آورد. هر چند با توجه به وضعیت بازار جهانی نفت و کاهش تولید کشورهای ونزوئلا و لیبی عملاً به صفر رساندن صادرات نفت ایران در حد یک ادعا باقی خواهد ماند؛ اما باید در نظر داشت با توجه به سهولت اعمال تحریم های بین المللی بر صادرات نفت خام ، به بیان مقام معظم رهبری باید به سرعت به سوی اقتصاد غیرنفتی از طریق تبدیل نفت خام به ارزش افزوده حرکت نماییم.
بنابراین با نظر به اهمیت موضوع تحریم های نفتی و پیامدهای آن بر اقتصاد ایران، در چندین یادداشت تحلیلی به بررسی تاثیر خام فروشی در اعمال و تشدید تحریم ها، نیاز ها و راهکار های ملی و بین المللی برای غلبه بر تحریم های نفتی ایالات متحده آمریکا خواهیم پرداخت.
بخش اول : چرا دور زدن تحریم های نفت خام سخت است ؟
- امکان شناسایی و رهگیری ساده
با توجه به صادرات نفت خام که در محموله‌های بسیار بزرگ که در حجم های بالایی(بعضاً ۱ تا ۳ میلیون بشکه) صورت می‌گیرد، این امکان برای آمریکا به وجود می‌آید که نفتکشهای حامل نفت ایران را به راحتی مورد رصد ، شناسایی و رهگیری قرار دهد که این امر موجب می گردد که تحریم این محموله ها با سهولت بیشتری انجام پذیرد.
- تحریم بیمه محموله های نفتی
از دیگر عوامل تاثیرگذار بر صادرات نفت خام، که به سبب انتقال ریسک به شدت مورد توجه مقاصد دریافت کننده این محموله ها می باشد ، می توان به بیمه محمولات نفتی اشاره کرد. اما باید در نظر داشت که شرکت‌های بیمه دولتی در سطح دنیا تنها به بیمه اتکایی از شرکت جنرال اینشورنس (GIC) متکی هستند و این شرکت نیز به نوبه خود برای پوشش ریسک، به شرکت‌هایی در اروپا و آمریکا متکی است.
از سوی دیگر شرکت‌های بیمه اتکایی اروپایی و آمریکایی که بازار جهانی را در اختیار دارند ، به شدت مراقب هستند تا تحریم‌ها را زیرپا نگذارند. در نتیجه عملا استفاده از بیمه های بین المللی برای محموله های نفتی جمهوری اسلامی ایران تا حد زیادی غیرممکن گردیده است . بنابراین باید توجه داشت که علاوه بر رهگیری نفت‌کش‌ها که پیش تر بدان اشاره شد، موضوع تحریم بیمه‌ی محموله‌های نفتی از سوی دولت آمریکا عملا امکان بیمه کردن و پرداخت غرامت به محموله‌های نفتی ایران در صورت خسارت را غیرممکن می‌سازد.
- تحریم بانکرینگ
بانکرینگ (Bunkering) یا سوخت گیری و سوخت رسانی، به عملیاتی اطلاق می‌شود که در آن یک ایستگاه ساحلی، سوخت مورد نیاز برای روشن شدن در موتور‌های اصلی و کمکی شناورها را در اختیارشان قرار می‌دهد.کشتی‌ها و شناورها معمولا پس از طی هزاران مایل دریایی به مقصد می‌رسند از این رو تامین سوخت کشتی ها و شناورها از نکات قابل توجه در امنیت حمل و نقل دریایی محسوب می شود که با توجه به تحریم های تحمیل شده بر صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران ، این موضوع با نظر به رهگیری آسان محموله های نفت خام تا حدی مشکل ساز می باشد.
- مبدا مشخص
صادرات بیش از ۹۶ درصد از محموله های نفت خام از جزیره خارک ، از جمله دیگر مشکلات دور زدن تحریم های مرتبط با صادرات نفت خام می باشد . خارک جزو معدود پایانه های نفتی دنیاست که قابلیت پهلودهی به بزرگترین کشتیهای نفتکش جهان را دارد به گونه ای که از جزیره خارک به عنوان مبدا ناوگان نفتکش های ایران یاد می کنند. بنابراین یکی از اصلی ترین مناطق تحت رصد تحریم کنندگان مبدا مشخصی همچون جزیره خارک می باشد.
- مقصد مشخص
از سوی دیگر تعداد مشتری های نفت خام ایران نیز بسیار معدود هستند. نفت ایران به طور کلی می‌تواند خوراک ۴۰ تا ۴۲ پالایشگاه در دنیا قرار گیرد. این ۴۰ پالایشگاه هم در ۷ یا ۸ کشور واقع شده‌اند. این ۸ کشور هم عمدتا در منطقه جغرافیایی شرق آسیا و اروپای جنوبی واقع شده‌اند. حتی دسته‌بندی از این هم جزئی تر می‌شود.نفت خام ایران در واقع به ۴ منطقه که هاب انرژی هستند، منتقل می‌شود تا در آنجا تخلیه شود و به این ۸ کشور برسد. به عنوان مثال کشورهای کره، ژاپن، و چین نفت مورد نیاز خود را از فوب چین دریافت می‌کنند. فوب سنگاپور و فوب روتردام نیز از این جمله هستند.بنابراین کار امریکا در تحریم نفت ایران بسیار راحت است. ۴۰ پالایشگاه مشخص، واقع در ۴ منطقه فوب مشخص که به راحتی می‌توان به کمک ماهواره ها مسیر نفتکشهای ایران را رصد کرد یا حتی آمریکا آزمایشگاه هایی در دور قبلی تحریم ها در این مناطق فوب قرار داده بود که به هنگام تخلیه، تست شیمیایی این نفت را دریافت و نفت ایران و نفت هایی با API نزدیک به آن را شناسایی می‌کرد. اخیرا نیاز به آزمایشگاه نیز حتی تا حد یک دستگاه کوچک قابل حمل کاهش یافته است. بنابراین امروزه تحریم نفت ایران در واقع تحریم شرکت ملی نفت ایران نیست، بلکه تحریم خرید نفت ایران توسط پالایشگاه‌های دنیا است که پالایشگاه‌های خریدار نفت ایران در صورت همکاری با کشور ما، مورد تحریم آمریکا قرار می‌گیرند.
کمیته ی تحریم سایت دیپلماسی اقتصادی