ایمان صمدی نیا/ پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی
توصیه می کنم پیش از شروع این پست ها را بخوانید :
بررسی روابط ایران و روسیه به روش تحلیل تاریخی
روابط ایران و روسیه ، در طی تاریخ پر فراز و نشیب خود به دوران طلایی خود رسیده است و اکثر تحلیل گران سیاسی این روابط را «روابط راهبردی » توصیف می کنند و سطوح جدیدی از روابط دوجانبه را در عرصه های مختلف تجربه می کنند. همکاری موثر ایران و روسیه در بحران سوریه که معادلات سیاسی و نظامی این را به نفع نظام سوریه رقم زده است ، تجربه ی موفقی از همکاری منطقه ای ایران و روسیه است که به نفع صلح و ثبات منطقه بوده است.
لوان جاگاریان سفیر روسیه در تهران ضمن این که ایران را « متحد ارزشمند » روسیه برشمرده است ، این کشور را دارای جایگاهی مهم و قابل توجه در سیاست خارجی مسکو به شمار آورده است .رابین رایت ، در مقاله ی نیویورکر می نویسد: «رابطه ی مسکو و تهران زمانی از لحاظ نظامی ، تاکتیکی بود؛ از لحاظ دیپلماتیک ، سرد و حساب شده بود؛ و از لحاظ اقتصادی عملگرایانه بود ، ولی اکنون بیش از پیش به یک مشارکت استراتژیک تبدیل شده است.» دیدار های چند ساله ی اخیر بسیار نقش مهمی در ایجاد روابط سازنده و راهبردی در منطقه داشته است. به خصوص سفر مشاور رهبر معظم انقلاب در امور بین الملل با رئیس جمهوری روسیه ، در همین چارچوب قابل ارزیابی است . حسین امیر عبداللهیان ،دستیار ویژه ی رئیس مجلس شورای اسلامی ایران در امور بین الملل درباره ی سفر ولایتی گفت :«گفت و گوی صریح مسئولان ایران و روسیه در عالی ترین سطح و تبادل دیدگاه ها می تواند به نزدیک شدن دیدگاه های دو کشور ، یافتن راهکار های مناسب برای تقویت ثبات و امنیت منطقه و مقابله با سیاست های نادرست آمریکا و متحدانش کمک کند. »
یکی از سطوح روابط بین دو کشور که تا حدودی به حاشیه برده شده و مورد توجه مسئولان کشوری قرار نگرفته است ، روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور است. افزایش تعاملات تجاری ، یکی از روش های تعمیق روابط ایران و روسیه است. ایران و روسیه ، هر دو جزو بیست اقتصاد برتر جهان قرار دارند ، هر دو صادر کننده ی بزرگ نفت و گاز و مشتقات آن هستند ، هر دو مورد تحریم های اقتصادی رقیب مشترک خود یعنی آمریکا قرار گرفته اند. و بسیاری از فرصت های دیگر که می تواند این دو را به سوی اتحادی استراتژیک در زمینه ی اقتصادی تبدیل کند که متاسفانه مغفول مانده است. به طوری که روسیه در سال میلادی گذشته ، ۶۸۸ میلیارد و ۱۱۵ میلیون دلار مبادلات بازرگانی با کشورهای مختلف داشته است. از این رقم تنها ۰.۳ درصد مبادلات بازرگانی خارجی (۱ میلیارد و ۷۴۰ میلیون دلار) بزرگترین کشور جهان با ایران را تشکیل می دهد در حالی که ما از طریق دریای خزر با روسیه مرز دریایی داریم و روابطی گسترده در حوزه های سیاسی و امنیتی با این کشور برقرار کرده ایم که این رقم برای چنین سطحی از روابط سیاسی راهبردی ، « شرم آور» محسوب می شود.
دیگر همسایه ی روسیه یعنی چینی ها که بازار جهان را قبضه کرده اند، در سال ۲۰۱۸ توانسته اند بیشترین مبادلات بازرگانی با روسیه را به خود اختصاص دهند. حجم مبادلات این دو کشور به ۱۰۸ میلیارد و ۲۸۳ میلیون دلار رسیده است. اتحادیه ی اروپا که به صورت سنتی ، شریک نخست روسیه به حساب می آید ، در مجموع ۲۹۴ میلیارد و ۱۶۶ میلیون دلار مبادله با مسکو داشته است. بلاروس ، ایتالیا ، ترکیه ، آمریکا ، کره جنوبی ، ژاپن و قزاقستان در مکان های بعدی مبادلات بازرگان روسیه در سال ۲۰۱۸ اعلام شدند که به ترتیب ۳۳ میلیارد و۹۹ میلیون دلار ، ۲۷ میلیارد ، ۲۵ میلیارد ۵۶۱ میلیون، ۲۵ میلیارد و ۲۱ میلیون ، ۲۴ میلیارد و۸۴۱ میلیون ، ۲۱ میلیارد و۲۷۲ میلیون و ۱۸ میلیارد و ۲۱۹ میلیون دلار مبادلات بازرگانی داشته اند.
اما دردآورتر ازاین ارقام اینست که تنها ۵۳۳ میلیون دلار از همین تجارت اندک ایران و روسیه را صادرات ما تشکیل می دهد ، یعنی چیزی کم تر از یک سوم مبادلات . این در حالی است که ایران در بسیاری از کالاهای مورد نیاز روسیه دارای مزیت رقابتی بوده و حتی در همین شرایط فعلی نیز آمار تجارت خارجی این دو کشور باید بیش از ۱۰ میلیارد دلار باشد که ضعف سستی اتاق بازرگانی ایران و روسیه ، نبود زیرساخت های حمل و نقل دریایی و زمینی ، ضعف دربسته بندی کالاها ، عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی ، نبود درک کافی نسبت به روابط ایران و روسیه در مسئولان کشوری و… شاهد این فاجعه ی عظیم هستیم .
یافتن ظرفیت های پنهان تجارت با روسیه هنری است که در تعامل دیپلماسی و اقتصاد پدید خواهد آمد . دکتر سنایی گفته استفاده از ارز های ملی در تجارت بین ایران و روسیه قابل اجراست و هم اکنون هم بیش از ۲۰ درصد از تجارت ما با ارز های ملی صورت می گیرد و گفت و گو های بین بانک های مرکزی دو کشور برای استفاده از ارز ملی جریان دارد. ان شاء الله ادامه ی تلاش های دیپلماسی تجاری با همکاری بخش خصوصی واقعی پیگیری شود تا در این حوزه به نتایج قابل قبولی برسیم .
در مطلب بعدی به بررسی موانع و مشکلات روابط تجاری دو کشور و راه حل های آن خواهیم پرداخت.
منابع :