صف آرایی کشورهای منطقه در پس توسعه دو بندر چابهار و گوادر
امیر حسین عرب پور کارشناس میز همسایگان اندیشکده دیپلماسی اقتصادی در خصوص رقابت میان بندر چابهار و گوادر در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران، یکی از آن بنادر استراتژیک و راهبری ایران به حساب می‌آید که می‌تواند ما را به آب‌های آزاد متصل کند. عمق دریا در سواحل چابهار، به پهلوگیری کشتی‌های سنگین کمک می‌کند که این امر برای افزایش تجارت خارجی ایران حائز اهمیت است. همینطور توان هاب و کانونی شدن چابهار برای مرکز تجارت خارجی و ترانزیت منطقه بسیار بالا است.
وی ادامه داد: موقعیت چابهار در نقطه‌ای قرار دارد که هند به شدت به این نقطه علاقه مند است. زمانی که ما صحبت از کریدور شمال جنوب می‌کنیم، بدین معناست که هندی‌ها می‌خواهند از بندر بمبئی هند متصل شوند به مسیر چابهار به سرخس و سپس از سرخس به آسیای مرکزی وصل شوند.
این امر هم برای هند سودآور است هم برای آسیای مرکزی و هم جمهوری اسلامی. در این میان بندر گوادر یکی از بنادر نه چندان پیشرفته پاکستان است و در حدود ۷۵ کیلومتری چابهار قرار دارد. همانطور که مستحضر هستید، بندر کراچی پاکستان بندرگاه اصلی این کشور است، اما بندر گوادر چند سالی است که به واسطه تنازعات ترانزیتی و ژئوپلیتیکی مورد توجه قرار گرفته ولی هنوز آن توسعه کامل را پیدا نکرده است.
رقابت ایران و پاکستان بر سر توسعه بنادر
عرب پور در خصوص ریشه رقابت‌ها میان این دو بندر بیان کرد: هم بندر چابهار و هم گوادر، بنادر اقیانوسی در نزدیکی یکدیگر هستند. هر دو به اقیانوس هند راه دارند و هر دو می‌توانند راه کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به آب‌ها باشند. در صحنه رقابت این دو بندر، دو بازیگر مهم حضور دارند: اول چینی‌ها که در بندر گوادر و دوم هندی‌ها که در بندر چابهار سرمایه گذاری انجام داده‌اند. رقابت این دو کشور به معنای آن است که بین چین و هند در نفوذ در آسیای مرکزی و رسیدن به قدرت اول اقتصادی جنوب آسیا، اختلاف وجود دارد و این رقابت، در بازی‌های منطقه‌ای خودنمایی خواهد کرد.
باید به سمت توسعه سواحل مکران برویم. در این صورت، مناطق محروم سیستان، توسعه پیدا کرده و سرمایه بخش خصوصی برای آبادانی این منطقه سرازیر می‌شود
وی در ادامه اظهار کرد: یک اقدام مهم چینی‌ها در توسعه بندر گوادر، ادامه دادن استراتژی یک جاده-یک راه یا همان جاده ابریشم جدید است. اخیراً گزارشی در یک مجله معتبر آمریکایی منتشر شده که اعلام می‌دارد چین و پاکستان قصد دارند برای اتصال به اروپا از دریای خزر استفاده کنند. این یعنی همان کمربند جاده در این فضا شکل گرفته و ایران در این بین دور می‌خورد. بدین گونه که ایران از مسیر اصلی حذف شده و حتی مسیر کریدوری شمال به جنوب نیز مقداری به حاشیه می‌رود. دقیقاً همانند اتفاقی که در شمال غرب کشور در حال رخ دادن است. بنابراین رقابت میان چابهار و گوادر بسیار راهبردی‌تر از آن چیزی است که ما فکر می‌کنیم.
وی افزود: یک دلیل تنش ما در شمال غرب کشور با ترکیه و آذربایجان نیز به همین رقابت بر می‌گردد که کاملاً اقتصادی است. ترکیه و آذربایجان می‌خواهند یک استان ارمنستان را اشغال کنند، نخجوان به ترکیه متصل می‌شود و به دنبال آن راه ترانزیتی ایران به ارمنستان قطع می‌شود. در نتیجه ترانزیت ایران به سمت گرجستان و تفلیس و نخجوان نیز قطع می‌شود. یعنی فرصت ترانزیتی ها از بین می‌رود.
بازیگرهای این رقابت منطقه‌ای کدام اند؟
این کارشناس مسائل منطقه در خصوص نقش افرینی کشورهای مختلف در این میدان اظهار کرد: در این رقابت پر از بازیگر، کشورهای حاشیه منطقه خلیج فارس نیز دخیل هستند. در طرحی به نام سی پک که چین می‌خواهد از استان کاشقر خود به گوادر پاکستان راهی وصل می‌کند، عربستان و امارات نیز سرمایه گذاری می‌کنند. همچنین این دو کشور در گوادر در حال تأسیس یک پالایشگاه نفت هستند. برای مثال امارات قصد دارد بین ۵ تا ۸ میلیارد در کریدور گوادر-کاشقر چین سرمایه گذاری کند. از طرف دیگر قرار است ۱۵ میلیارد دلار نیز در بندر کراچی پاکستان سرمایه گذاری کند تا چابهار هاب ترانزیت منطقه نشود و موقعیت ترانزیتی دوبی مانند بندر فجیره از دست نرود.
بین چین و هند در رسیدن به قدرت اول اقتصادی جنوب آسیا، اختلاف وجود دارد و این رقابت، در بازی‌های منطقه‌ای خودنمایی خواهد کرد.
اما در این میان روسیه حامی توسعه بندر چابهار است. روس‌ها به دنبال آن هستند که برای منافع خودشان با کشورهای آسیای مرکزی، چابهار توسعه پیدا کند. رژیم صهیونیستی نیز قطعاً بین چابهار و گوادر حامی گوادر است و همین حمایت اخیر آنها از آذربایجان نیز در راستای همین هدف است.
وی پیشنهاد خود برای مدیریت این شرایط را این گونه تشریح کرد: ما باید به سمت توسعه سواحل مکران برویم. علت این امر نیز بدین گونه است که اولاً مناطق محروم سیستان، توسعه پیدا کرده و سرمایه بخش خصوصی برای آبادانی این منطقه سرازیر می‌شود. کشتی‌های عظیم امکان پهلوگیری پیدا کرده و بازیگرهای منطقه‌ای و فرامنطقه ای به سرمایه گذاری در این منطقه جذب می‌شوند تا طرح انزوای ترانزیتی ایران موسوم به جنگ کریدورها شکست بخورد.
چگونه در جنگ کریدورها پیروز شویم؟
عرب پور در خصوص مزیت چابهار نسبت به گوادر گفت: اولین مزیت این است استفاده از فرصت‌های موجود در این بندر نیازمند ثبات سیاسی و امنیتی است. راه گوادر به چین راه به شدت ناامنی است. مزیت دوم، بحث زمان است. بین رقابت این دو بندر آن دو بندر پیروز است که سریع‌تر بهره برداری شود. اصول دیپلماسی و فن استراتژیک این است که ما بتوانیم منافع کشورهای مختلف را بهم گره بزنیم و بیشترین سود را نصیب خودمان بکنیم. اقدام مناسب در این امر راه اندازی کریدور iti یعنی اسلام آباد، تهران و استانبول که سال ۲۰۰۹ در اکو مطرح شد. طرح بسیار خوبی برای همه کشورهای دخیل و حتی چین بود.
وی ادامه داد: یک اقدام مهم در این زمینه، استفاده از ظرفیت سازمان همکاری شانگهای است. خوشبختانه ایران در این سازمان عضو شد و در کشورهای اصلی که بازیگر توسعه چابهار و گوادر هستند، در این سازمان با ایران همکاری می‌کنند. باید با این کشورها رایزنی کرده و اثبات کنیم در بندر چابهار سرمایه گذاری کنند. یک اقدام دیگر نیز دعوت از کشورهای ior است. ایران باید ابتکار عمل در صحنه رقابت‌های راهبردی را در دست بگیرد. از دل کشورهای حاشیه اقیانوس هند، یک اتحادیه کوچک‌تر با محوریت چابهار تشکیل دهد. و آخرین مطلب این است که نگاه ما به چابهار باید اقتصادی باشد تا حساسیتی بین‌المللی نسبت به آن ایجاد نشود.
متن مصاحبه در خبرگزاری مهر