گزارش نشست با دکتر فاخری ؛ابعاد الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان تجارت جهانی

عصر سه شنبه ساعت ۱۸:۳۰ ، دفترمطالعات دیپلماسی اقتصادی میزبان دکتر مهدی فاخری ، عضو هیئت علمی دانشگاه روابط بین الملل وزارت خارجه و نماینده سابق ایران در سازمان تجارت جهانی بود. به دلیل شرایط ویژه ایام کرونا ، این نشست به صورت مجازی برگزار شد که مورد حمایت اساتید و میهمانان نشست قرار گرفت. پیش از شروع جلسه ، دبیر و دستیار ویژه دفترمطالعات دیپلماسی اقتصادی ، آقایان توکلی و رئیسیان گزارشی را پیرامون فعالیت های این دفتر در طی سالیان گذشته خدمت میهمانان ارائه دادند. پس از شروع نشست ، دکتر فاخری سخنان بسیار مهمی پیرامون پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی(wto) ایراد نمودند.

ایشان ضمن بیان تاریخچه ای از سازمان گات و سازمان تجارت جهانی فرمودند :سازمان تجارت جهانی ، یک رژیم حقوقی بین المللی برای توسعه تجارت جهانی است که از بعد از جنگ جهانی دوم پایه گذاری شد و وظیفه پرداختن به نیازهای کشورها در زمینه های توسعه ای اجتماعی ، سیاسی و تجاری عهده دار شد . همین اتفاق در حوزه مالیه بین الملل افتاد تا سیاست های مالی بین کشورها مشترک شد و لذا سیستم مالی برتون وودز، صندوق بین المللی پول و سایر نهادهای مالی تاسیس شد. کشورهای صنعتی توسعه یافته تصمیم گرفتند که مذاکرات تجاری بین المللی در جهت آزادسازی تجاری ، حذف تعرفه ها ، حذف موانع غیرتعرفه ای انجام دهند و از وقوع جنگ های خانمان سوزی که موجب نابودی کشورها می شود جلوگیری شود.

دیپلمات اسبق ایران در هنک کنگ با بررسی مزایا و معایب این سازمان ، اضافه نمودند که :در واقع دولت ها ازقدرت ضمانت اجرایی برخوردار اند که با پیوستن به این معاهدات می توانند انجام اقدامات ذیل این معاهدات را تضمین کنند. یکی از مهم ترین ویژگی های این معاهده ، تاثیرگذاری و قدرت جذب این معاهده بوده است. در حالی که بالغ بر ۶۰ سال طول کشید که تمام کشورها عضو سازمان ملل متحد شوند، تنها در ۲۵ سال ۸۰ درصد کشور ها به عضویت سازمان توسعه تجارت درآمدند. همچنین ضمانت اجرایی قوانین سازمان توسعه تجارت بسیار بیشتر از ضمانت اجرایی سایر معاهدات است و قابلیت تحت فشار قرار دادن کشورهای ابرقدرت مثل آمریکا را نیز داراست لذا می بینیم که هر از چندگاهی آمریکا تهدید به خروج از این معاهده می کند.

تصمیم گیری در سازمان توسعه تجارت بر اساس اجماع جهانی گرفته می شود که مخالفت هر کدام از اعضا باعث جلوگیری از تصویب یک قانون می شود. بر خلاف سازمان ملل متحد که تنها تعداد محدودی از کشورهایی که ابرقدرت محسوب می شوند و حق وتو دارند.از مزایای عضویت در این سازمان می توان به حضور در نظام استاندارد شده ، سازمانی که ضمانت اجرایی دارد ، توانایی دفاع از منافع ملی با یک هزینه قابل قبول، برخورداری از تمام امتیازات کشورهای ماقبل خود و … می توان بیان کرد. فرض کنیم که همین فردا ایران بتواند به سازمان تجارت جهانی ملحق شود. میانگین تعرفه واردات در ایران ۲۷ درصد است در حالیکه میانگین تعرفه سازمان تجارت جهانی۴.۷ درصد است لذا با توجه به این که اصل تقابل در سیاست جهانی همواره وجود دارد ، برای صادرات کالاهای ایرانی نیز چنین تعرفه ای در کشورهای مقابل وجود دارد وایران حداقل ۱۰ میلیارد دلار تعرفه برای صادرات کالاهای خویش به دیگر کشورها می پردازد . با توجه به این مطلب ، کالاهای ایرانی در بازارهای خارجی از مزیت قیمتی برخوردار نخواهند بود.

البته این سازمان ازنکات منفی نیز برخوردار است . برای مثال تجارت آزاد میان کشورها، با توجه به تجمع قدرت و ثروت  وتکنولوژی در کشورهای ابرقدرت و توسعه یافته و امکان حمایت از کسب وکار های خویش ، در نهایت به نفع این کشورها تمام می شود که کالاهای خود را به سایر کشورها عرضه کنند. نکته مهم دیگر در این جا این است که در سایر محصولات غیر تکنولوژیک مانند محصولات کشاورزی چون رقابت بسیار بالاست و اکثر کشورها در این موضوع حساسیت دارند ، امتیازدهی در این موضوع میلیمتری صورت می گیرد. یکی از معایب دیگر سازمان توسعه تجارت جهانی و سایر نهادهایی چون صندوق بین المللی پول ، به دغدغه های توسعه ای کشورهای درحال توسعه نمی پردازند و به همین دلیل در تصویب موافقت نامه های جدید این موضوع مد نظر کشورهای درحال توسعه قرار می گیرد  و مشکلات عدیده ای در هنگام مذاکرات این موافقت نامه ها به وجود می آید و کشورها از ادامه مذاکرات و تصویب موافقت نامه های جدید صرف نظر می کنند.

با این حال، با وجود تمامی مشکلات موجود در این سازمان ، هیچ یک از کشورها اعم از اصلاحات گرا یا طرفدار وضع موجود، در حال توسعه یا توسعه یافته ، انقلابی یا ارتجاع گرا به دنبال ایجاد یک سازمان عادلانه نبودند و نیستند وهمه این کشورها می بینند که منافع حضور در این سازمان نسبت به معایب آن بیش تر است. جمهوری اسلامی ایران همواره تحت تحریم های شدید ایالات متحده آمریکا قرار داشته است و برخی ها با درنظر گرفتن این موضوع بیان می کنند که حضور ایران در سازمان توسعه تجارت جهانی ، فایده چندانی نخواهد داشت درحالی که کشورهایی مثل کوبا که شدت تحریم هایش دست کمی از ما نداشته ، خود یکی از موسسان سازمان تجارت جهانی بوده و همواره حضور فعالی در این سازمان داشته است و مواضع خود را در این سازمان بیان کرده است. سایر کشورها نیز مانند چین ، هند و الجزایر نیز تصمیم گرفتند که به این سازمان بپیوندند و سازمان را از درون متحول کنند . چین ، در طی ۱۸ سالی که به این سازمان پیوسته است ، تجارت جهانی خود را دو برابر کنند و به بزرگترین صادرکننده جهان تبدیل شوند.

ایشان با بیان سابقه تلاش ایران برای عضویت در این سازمان بین المللی ، در ادامه سخنان خود بیان نمودند که : اگر بخواهیم سابقه عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی را بررسی کنیم ، سالهای ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۴ مذاکرات دور اروگوئه در حال انجام بود ، ما در حال مذاکرات درباره قطعنامه ۵۹۸ بودیم و از عضویت در سازمان تجارت جهانی غافل بودیم ، زمانی هم که مذاکرات این سازمان در حال پیشرفت بود و سازمان در حال پا گرفتن بود ، ایران مشغول بازسازی خرابی های ناشی از جنگ بود و آگاهی نسبت به این موافقتنامه نداشت. اقدام ایران برای ورود به سازمان تجارت جهانی زمانی بود که این سازمان کار خود را شروع کرده بود. در حالی که ایران با توجه به این که عضو سازمان گات بود می توانست تنها با ارائه یک یادداشت رسمی به این سازمان عضویت خود را در دور اروگوئه قطعی نماید. زمانی که ایران در سال۲۰۰۳ درخواست داد تا زمانی که به عضویت ناظر درآمدیم نه سال طول کشید و همواره مخالفت آمریکا مانع از پیوستن ما می شد و هیچ گاه علنی مخالفت نمی کرد بلکه می گفت موضوع در واشنگتن در دست بررسی است. کشورهای اروپایی و آمریکا همواره به دنبال پیوند زدن مسائل تجاری ما با مسائل سیاسی بوده است . زمانی که در زمان مذاکرات هسته ای ما خواستار پیوستن به سازمان تجارت جهانی بود ، اروپایی ها به دنبال گره زدن این موضوع به مذاکرات هسته ای ما بودند که پس از این مذاکرات ، متاسفانه اروپایی ها زیر قول خود زدند و به وظایف خود عمل نکردند. پس از برجام نیز که ایران دوباره خواستار عضویت در این سازمان بود ، با این که آمریکا و اروپا چراغ سبز نشان می دادند اما کشورهای عربی به مخالفت برخواسته و مانع از عضویت ما شدند.

 با توجه به انبوه مشکلات ما در این حوزه ، اکنون ایران دو راه در پیش رو دارد ، اول این که با آمریکا مذاکرات کرده و مشکلات خود را با این کشور حل و فصل کنیم و از این طریق به عضویت سازمان توسعه تجارت درآییم و دوم این که با استفاده از موافقت نامه های دوجانبه و چندجانبه نیازهای خود را به این موافقت نامه ها برطرف نمایند . مثل قرارداد اخیر ایران با چین ، اتحادیه اوراسیا ، قرارداد تجارت آزاد با سوریه و سودان و سایر کشورهای غیر اروپایی.