ایمان صمدی نیا/ پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی
مقدمه
رایزنی بازرگانی، در توسعه دیپلماسی اقتصادی و افزایش صادرات در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه نقش بسیار مهمی دارد. رایزنان بازرگانی وظایفی چون مطالعه و بررسی بازار کشورهای محل استقرار، تهیه فهرست کالاهای قابل عرضه به بازار مزبور، اطلاع رسانی به صادرکنندگان کالاها و خدمات، ارسال مناقصات ذیربط به تجار و تولیدکنندگان ایرانی، همکاری در پرپایی نمایشگاه های اختصاصی در بازار هدف و غیره را برعهده دارند. رایزنان بازرگانی به دلیل حضور فعال خود در بازارهای هدف، اطلاعات دسته اولی در مورد اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور مورد نظر، روند عرضه و تقاضا، تحولات قیمت ها، فعالیت های رقبا، نمایشگاه های تجاری، کالاهای رقیب و نظایر آنها کسب کرده و جامعه تجاری کشور متبوع خود را بیش از پیش آگاه می نمایند. برقراری ارتباط مستقیم با اشخاص تراز اول کشور مورد نظر، روسای سازمان ها و بنگاه های اقتصادی و مقامات تصمیم گیرنده به مراتب اهمیتی بیشتر از مکاتبه یا مذاکره غیر مستقیم با این افراد دارد.
توسعه دیپلماسی تجاری؛ مرهون تلاش های دیپلمات های تجاری
توسعه روابط بازرگانی با کشورهای حوزه خلیج فارس، آسیای مرکزی، آمریکای لاتین و برخی از قلمرو های دیگر در دو سال اخیر مرهون تلاش ها و کوشش های ایثارگرانه رایزنان بازرگانی است که به رغم وجود مشکلات فراوان، کمبود اعتبار و نارسایی در برقرار ارتباط تنگاتنگ با جامعه تجاری کشور در پیشبرد اهداف صادراتی کشور نقش زیادی داشته اند.
در پژوهشی که توسط موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گرفته است، تجارب دیپلمات های تجاری در بسیاری از کشورهای حوزه های آمریکای لاتین این مساله را نشان می دهد که بیش از ۹۵ درصد از مراجعه کنندگان به دنبال اطلاعات اولیه در خصوص بازار، پیدا کردن شریک تجاری مطمئن ، موضوعات حقوقی و وضعیت سیاسی کشورهای هدف هستند که اغلب از طرف شرکت های کوچک و متوسط (SME) ها مطرح می شود. دیپلمات های تجاری موضوع این بحث عمدتا کارمندان دولتی هستند که در سفارتخانه های کشورهای هدف مستقر هستند.
نکته حائز اهمیت در توسعه کارگزاری های دیپلماسی تجاری از آنجا بیشتر نمود پیدا میکند که ۱۲ کشور برتر در تجارت جهانی از نظر تعداد مراکز دیپلماسی تجاری و تعداد افراد شاغل در این نهادها مورد بررسی قرار گیرند. در تحقیقی که در سال ۲۰۰۷ میلادی توسط مایکل کوستکی و همکاران صورت پذیرفته، نشان میدهد کشوری نظیر آلمان که حدود ۷ %از تجارت جهانی را در اختیار دارد، ۲۲۰ کارگزار دیپلماسی تجاری در خارج از آلمان دارد که بیش از ۱۲۰۰ نفر در آنها اشتغال دارند. همچنین ژاپن با سهم ۶.۴ % از تجارت جهانی، دارای ۸۰ کارگزار دیپلماسی تجاری با تعداد ۷۸۰ نفر افراد شاغل در سراسر دنیا است. انگلستان با ۳% از سهم تجارت جهانی، بیش از ۲۰۰ کارگزار دیپلماسی تجاری با ۱۵۰۰ نفر افراد شاغل برای توسعه تجارت خود و نفوذ در بازار سایر کشورها در اختیار دارد. همچنین کشور کانادا) با سهم ۵.۲ % از تجارت جهانی( دارای ۱۰۰ کارگزار دیپلماسی تجاری است که ۵۸۵ نفر در آنها مشغول بکار هستند. سایر کشورها نظیر چین، فرانسه، کره جنوبی، سوئد، سوئیس، برزیل و لهستان نیز به ترتیب ۵۰ ،۱۵۶ ،۱۴۱ ،۴۰ ،۱۴۰ ،۵۷ و ۷۷ کارگزار دیپلماسی تجاری در سراسر دنیا در اختیار داشته اند. (۱)
منافع و هزینه های رایزنان
بر اساس گزارشات دریافتی، هزینه سالانه یک رایزن بازرگانی ماهانه حدود ۱۰ هزاردلار است که سالانه به بیش از ۱۲۰ هزار دلار می رسد. به دلیل هزینه های ناشی از اعزام رایزنان و به دنبال مشکلات مالی کشور، تعداد رایزنان بازرگانی کشور از ۲۱ کشور به ۵ کشور کاهش پیدا کرده است.(۲)طبق بررسی های انجام شده بین حضور هیات های نمایندگی در خارج و توسعه و صادرات کشورها رابطه مثبتی وجود دارد و افزایش کنسول گری یا کارگزارها باعث افزایش حدود ۶ تا ۱۰ درصدی صادرات یک کشور خواهد شد. ایجاد اولین هیات نمایندگی یا کارگزار بیشترین تاثیر را دارد و سایر مراکز ایجاد شده به توسعه فعالیت ها خواهند پرداخت و معمولا سطح اثر بخشی مراکز ثانویه کمتر است. این توسعه ارتباطات در سطوح بالاتر نظیر ایجاد یک سفارتخانه در کشور میزبان باعث افزایش ۱۲۰ درصدی صادرات برخی کشورها گردیده است.
با توجه به این که کم ترین تعداد بازرگانی در کشورهای توسعه یافته ۱۴۱ رایزن بوده است، ایران نیز با توجه به ساختار اقتصادی و تجاری خویش ، نیازمند حداقل ۱۳۸ رایزن بازرگانی در دیگر کشورها است که متاسفانه از این تعداد تنها ۵ نفر تامین شده اند. لذا درحال حاضر که کشور در محدودیت بودجه ای به سر می برد و مشکلات مالی در نهاد های مربوطه وجود دارد، نیازمند راهکارهای نوین در تامین مالی این رایزن ها و توسعه صادراتی هستیم. بر اساس مطالعات صورت گرفته، راهکارهای ذیل در جهت تامین مالی رایزنان بازرگانی ایران پیشنهاد می شود:
- تامین مالی اتاق محور : در این راهکار، پیشنهاد می شود که اتاق های بازرگانی مشترک بین هر دو کشور ، وظیفه تامین مالی این رایزنان را برعهده بگیرند . بدین طریق که اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی که حداقل ۵۰ درصد ارزش ریالی تجارت (شامل صادرات و واردات به کشور هدف) را دارند ، از طریق رویکرد تامین مالی جمعی یا در ازای اختصاص بخشی از وقت رایزن بازرگانی و یا اولویت دادن به آنها در انجام امور اقتصادی مورد نظر به تناسب ارزش ریالی تامین مالی خویش ، هزینه رایزن بازرگانی را تامین کنند. این راهکار ، در کوتاه مدت می تواند نیاز کشور را به رایزنان بازرگانی مرتفع نماید.
- تامین مالی پرداخت محور: در این راهکار پیشنهاد می شود سازمان توسعه تجارت با راه اندازی سامانه ای برای پیوند رایزنان بازرگانی و متقاضیان صادرات از بخش خصوصی ، اقدام به تعریف خدمات رایج رایزنان بازرگانی نموده و با تعیین هزینه های خدمات مورد نظر ، رایزنان بازرگانی در کشور هدف را تامین مالی و حتی منبع درآمدی نیز برای سازمان تعریف نماید. این راهکار برای میان مدت بسیار مناسب بوده و می تواند افزایش چند برابری رایزنان بازرگانی کشورهای هدف را در پی داشته باشد.
- تامین مالی مالیات محور: در این راستا، سازمان توسعه تجارت با درخواست مالیات از صادرکنندگان کالاها و خدمات کشور هدف می تواند تامین مالی رایزنان بازرگانی را انجام دهد و علاوه بر آن زیرساخت های توسعه فعالیت های تجاری و اقتصادی در کشور هدف را ایجاد نماید. با توجه به طولانی بودن این فرآیند، این راهکار برای بلند مدت بسیار مناسب خواهد بود.
منابع:
- Michel Kostecki & Oliver Naray, Commercial diplomacy and international business, 2007.
- رشد صادرات با اعزام رایزنان بازرگانی به کشورهای هدف،خبرگزاری میزان(۵۴۸۷۱۰)قابل بازیابی در: