مسیر خروج از رکود صنعت گردشگری
محمد مهدی بازگیر / پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی
مقدمه: بدون شک یکی از آسیب دیده ترین صنعت های اقتصادی ناشی از ویروس کرونا ، صنعت گردشگری است. برخی کسبوکارها در بازارهای مختلف از حدود دو ماه پیش به شرایط «فعالیت قبل از شیوع کرونا» برگشتند و برخی هم تا حدودی از «تعطیلی یا عدم فروش در ماههای اولیه شیوع ویروس» فاصله گرفتهاند اما بازار گردشگری هنوز در کما قرار دارد.بررسیها نشان میدهد کسبوکارهای گردشگری تا حداقل دو فصل بعد از پایان قطعی ابتلا به کرونا، با وضعیت تعطیلی یا شبهتعطیلی درگیر خواهند بود. بخش های گسترده ای از قبیل هتل ها و اقامتگاه ها ، بخش حمل و نقل مانند شرکت های هواپیمایی ، اتوبوس ها ، کشتی ها، دفاتر خدمات مسافرتی، واحدهای پذیرایی، اقامتگاههای بومگردی، سفرهخانهها، مهمانپذیرها، راهنمایان گردشکری و مراکز آموزش گردشگری با خسارت های گسترده ای رو برو شدند. نهاد های ملی ، منطقه ای ، بین المللی باید دست به دست هم بدهند تا صنعت گردشگری را از رکود بی سابقه نجات دهند. این نهاد ها می توانند ابتدا آسیب دیده ترین بخش ها را مشخص کنند ؛ سپس تسهیلات ویژه ی کم بهره ای را در اختیار این بنگاه های اقتصادی بگذارند. بخشی از هزینه های آن ها مانند مالیات ، اجاره ، پول برق ، آب … را ببخشند یا به دوره های بعد موکول کنند. از این فرصت پیش آمده در راستای اصلاح ساختار های معیوب گردشگری استفاده کنند. از ابزار های دنیای دیجیتال و فضای مجازی در بهبود زیر ساخت های گردشگری استفاده کنند.
کرونا و گردشگری
گردشگری جهان، با وجود همه قدرتی که دارد، یک بار در سال ۲۰۰۳ ،به دنبال شیوع بیماری سارس و بار دیگر در سال ۲۰۰۹ ،و به دلیل بحران اقتصادی امریکا، با افول چشمگیری روبه رو شده بود. بیماری سارس در سال ۲۰۰۳ ،پس از کشتن ۷۰۰ نفر، ریشه کن شد. این بیماری ۲۹ کشور را آلوده کرد، ولی هتل ها تعطیل نشد و پروازها لغو نگردید و تنها با افت تقاضا روبه رو گشت و صنعت گردشگری جهان را با حدود ۵۰ میلیارد دلار ضرر مواجه کرد.
همه گیری ویروس کرونا باعث شده است که در سه ماهه اول سال ۲۰۲۰ ، ۲۲ درصد از ورود گردشگران بین المللی، کاهش یابد. آخرین داده های سازمان جهانی گردشگری، نشان می دهد این بحران می تواند در مقایسه با ارقام سال ۲۰۱۹ بین ۶۰ تا ۸۰ درصد کاهش در گردشگری جهانی داشته باشد. این بحران وضعیت کسب و کار میلیون ها نفری که در صنعت گردشگری مشغول به کار هستند را به شدت تحت تاثیر قرار داده. دبیر کل سازمان جهانی گردشگری گفته است: جهان با یک بحران بی سابقه بهداشت و سلامت روبرو است و صنعت گردشگری با یکی از پر فشار ترین بحران های اقتصادی تا به حال، در معرض خطر قرار گرفته است و میلیون ها شغل در معرض خطر هستند.
آسیا، آسیب دیده ترین منطقه
در اوایل ژانویه ۲۰۲۰ ،پیش بینی رشد ۵ الی ۶ درصدی گردشگری، در آسیا وجود دا شت. اما در همین روزهای اخیر، آمارها نشان می دهد، گردشگری آسیا، با افت حدود( -۳۵ )درصدی، در ورود گردشگران بین الملل، آسیب دیده ترین منطقه جهان، از ویروس کرونا است.
چین در طی سال ها، بیشترین مسافر گردشگر را به جهان می فرستاده است و شیوع کرونا، مردم جهان را برای از دست دادن گردشگران چینی نگران کرده است. مسافران چینی ، پس از تعطیلی اجباری هزاران شغل درکشورشان، خانه نشین اجباری نیز شده اند. همین امر سبب خالی شدن سریع سواحل آسیای جنوب شرقی و مقاصد گردشگری در اروپا شده است در حال حا ضر، خدمات گرد شگری چین، تقریبا به حالت تعطیل درآمده و هتل ها خالی هسنند. تورهای گرد شگری و پروازهای خارجی لغو شده اند و محدودیت های شدید مسافرتی، سبب کاهش ورود چینی ها به کشورها شده ا ست. هر سال حدود ۱۷۳ میلیون گرد شگر چینی در حال سفر هستند که رقمی در حدود ۲۷۰ میلیارد دلار به اقتصاد دنیا کمک می کنند.
سناریوهای گردشگری بین المللی در سال ۲۰۲۰
این سناریو ها به شدت به زمان کنترل کامل ویروس ، زمان بازگشایی مرز ها و رعایت پروتکل های بهداشتی بستگی دارد. پیش بینی اول معتقد است که ورود گردشگران بین المللی به تدریج از ماه جولای آغاز می شود. دومین و سومین پیش بینی به ترتیب معتقد است بازگشایی مرز ها و ورود گردشگران از ماه های سپتامبر و دسامبر به تدریج شروع می شود.
تحت این سناریوها ، تأثیر از دست دادن تقاضا در سفرهای بین المللی می تواند به صورت زیر پیش بینی شود:
- از دست دادن ۸۵۰ میلیون تا ۱.۱ میلیارد گردشگر بین المللی
- از دست دادن ۹۱۰ میلیارد دلار تا ۱.۲ تریلیون دلار درآمدهای صادراتی از گردشگری
- ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون شغل گردشگری مستقیم در معرض خطر است
پیش بینی می شود مسافرت های داخلی بسیار زودتر از مسافرت های بین المللی آغاز شود. کارشناسان پیش بینی می کنند ۳ ماه منتهی به سال ۲۰۲۱ مسافرت های بین المللی رشد بیشتری داشته باشد.
کارشناسان معتقدند کشور های آسیایی زودتر تقاضای گردشگری بین المللی خودشان را آغاز می کنند و پس از قاره آسیا ، قاره اروپا ، قاره آمریکا و در نهایت قاره آفریقا قرار دارد.
نقش دیپلماسی اقتصادی در خروج از بحران گردشگری
تیم اقتصادی دولت به همراه وزارت امور خارجه ، نهاد های تاثیرگذار در زمینه دیپلماسی اقتصادی ، اتاق های بازرگانی استان ها و … همگی می توانند در خارج شدن صنعت گردشگری از بحران موثر واقع بشوند. از سوی دیگر، دیپلماسی گردشگری حلقه مفقوده توسعه صنعت گردشگری کشور و مولفه قدرت نرم ایران با مشارکت بخش خصوصی بوده و در قانون برنامه ششم توسعه بر استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در امور صنعت گردشگری نیز تاکید شده است. با استفاده از ظرفیتهای اتاق بهعنوان نماینده بخش خصوصی و همچنین همراهی دولت، میتوان از «سحر دیپلماسی اقتصادی» از رهگذر گردشگری به نفع منافع ملی بهرهمند شد. طبق این گزارش، در سند بیست ساله چشمانداز ایران در افق ۱۴۰۴ بهعنوان یک راهبرد ملی، حضور ۲۰ میلیون گردشگر ورودی در کشور پیشبینی شده است؛ این در حالی است که ایران هماکنون از برنامه مشخصشده در چشمانداز، عقبتر است و اگر قرار بود طبق برنامه حرکت صورت گیرد، هماکنون باید حدود ۱۳ میلیون گردشگر وارد کشور میشد؛ در حالی که این رقم در حال حاضر، حدود ۶ میلیون گردشگر است. دیپلماسی اقتصادی می تواند با جذب گردشگران بین المللی در برابر تبلیغات سوء آمریکا در جهت نشان دادن چهره غیر واقعی از ایران نیز بایستد.
۶ پیشنهاد برای بهبود صنعت گردشگری (۲)
۱. ایجاد فرصتهای جدید برای گروههای آسیبپذیر، اعطای مشوقها و صندوقهای امدادی و یارانههای مالی، انتقال مزایای اجتماعی همچون بیمه بیکاری، معافیت، امهال یا کاهش پرداختهای اجتماعی و مالیاتی برای کارگران خویشفرما، ایجاد سازوکارهایی برای بیکاری، آسانگیری قوانین بیمه کارگری کوتاهمدت برای پرداخت دستمزدهای شرکتهای آسیبدیده، شناسایی و کاهش خطرات شغلی، مشکلات اقتصادی کارگران در حین و بعد از کرونا است. همچنین اقدامات محافظتی ویژه جهت اطمینان گروههای بهشدت آسیبپذیر همچون زنان، جوانان و جوامع روستایی ارائه میشود.
۲. دومین اقدام در حوزه مدیریت بحران و کاهش اثرات، پشتیبانی از نقدینگی شرکتهاست که برای دستیابی به این امر باید هفت اقدام راهبری صورت پذیرد. اعطای ردیف بودجه ویژه در صندوقها و برنامههای اضطراری منجر به جلوگیری از ورشکستگی و اطمینان از بازگشت عرضه به بازار میشود.
ایجاد استثنائات موقتی تامین معوقات اجتماعی و پرداختهای مالیاتی، ایجاد سازوکارهای سرمایهگذاری برای تامین نقدینگی شرکتهای خرد، متوسط و کوچک در کوتاهمدت، اجرای استثنائات موقت کاهش صورتحسابهایی همچون برق، اجاره و… در حفظ نقدینگی شرکتها تاثیرگذار خواهد بود. راهکارهای دیگری همچون تامین ابزارهای مالی برای تسهیل نقدینگی اضافی مانند استمهال در بازپرداخت وام، ضمانت وام و…، فراهم کردن کمکهای بلاعوض کوچک، هدفمند و غیرقابل استرداد برای مشاغل کوچک، افراد شاغل و کارآفرینان، توسعه مکانیزمهای آسان برای تعویق پرداخت هزینههای تامین اجتماعی و مالیاتی بدون نیاز به بوروکراسی پیچیده و در نهایت فراهم کردن پشتیبانی و راهنمایی مدیریتی و آموزشی برای شرکتهای خرد منجر به پشتیبانی از نقدینگی شرکتها خواهد شد
۳. از دیگر اقدامات در بخش مدیریت بحران و کاهش اثرات، بازبینی مالیاتها، عوارض و مقررات تاثیرگذار بر حملونقل و گردشگری است. به منظور دستیابی به این امر باید به بازبینی کلیه مالیاتها، هزینهها و عوارض تاثیرگذار بر گردشگری، فراهم کردن تعلیق یا کاهش مالیاتهای سفر و گردشگری، هزینهها و عوارض و همچنین بازبینی مقررات و اجرای انعطافپذیر قوانین مربوط به بهرهبرداری شرکتهای گردشگری و حملونقل پرداخت.
۴. در چهارمین توصیه مدیریت بحران و اثرات ناشی از آن، برای دستیابی به اطمینان از حمایت و اعتماد مصرفکنندگان، دولتها باید بهمنظور ترویج ترتیبات منصفانه برای مصرفکنندگان با بخشخصوصی همکاری کنند که این امر با تنظیم مجدد تعطیلات لغو شده، بلیت پرواز و اطمینان از حمایت کامل مصرفکنندگان و سازوکارهای جایگزین برای حلوفصل اختلافات مصرفکنندگان تحقق میپذیرد تا دادخواستها به حداقل برسد. همچنین با ایجاد کوپنهایی برای افزایش تقاضا تقاضا و حمایت از مصرفکنندگان برای رزروهای لغو شده معتبر تا پایان سال ۲۰۲۰، پیگیری روشهای حلوفصل مشکلات مربوط به بازپرداخت مبالغ از پیشپرداخت شده از طریق کارتهای اعتباری میتوان اعتماد مصرفکنندگان را مجددا کسب کرد.
۵. به منظور ارتقای توسعه مهارت بهویژه مهارتهای دیجیتال در ابتدا باید از بیکاران جهت توسعه مهارتهای جدید و مفید شامل محصولات جدید، بازاریابی، هوش بازار و مهارتهای دیجیتال برای دوره بازیابی و بهبود حمایت شود. با برگزاری دورههای آموزش آنلاین رایگان برای افراد آسیبدیده از بحران کرونا با کمک دانشگاهها و موسسات آموزشی، تبلیغ رایگان محتوای سازمانهای بینالملل مثل سازمان جهانی گردشگری و پشتیبانی آنها به چند زبان و همچنین تدوین برنامههای آموزشی علمی و مهارتی با بودجه دولتی برای پرسنل شرکتهای گردشگری که در بحران کرونا تعطیل شدهاند، میتوان مهارتهای جدید را ارتقا داد. شرکای دیجیتالی نیز میتوانند با همکاریهای متقابل امکان مهارتهای دیجیتالی برای متخصصان گردشگری فعلی و آینده و ارتقای فرصتهای یادگیری دیجیتالی موجود را فراهم کنند و همچنین استارتآپها و کارآفرینان را با ایجاد چالشهای ملی با تشویق و اهدای جوایز به ارائه راهحلهای نوآورانه برای عبور از بحران دعوت کرد.
۶. بازار گردشگری باید جزو بستههای اضطراری اقتصادی در سطوح ملی، منطقهای و بینالمللی قرار گیرد که این امر با ادغام گردشگری و حملونقل در بستههای اضطراری با کاهش اثرات و حمایت ملی و منطقهای و بینالمللی،گنجاندن ادارههای گردشگری ملی در برنامههای مربوط به سازمانهای بینالمللی و منطقهای مانند بانکجهانی، بانکهای منطقهای و کمیسیون اروپا برای تضمین حمایت از کارآفرینان خرد، کوچک و متوسط، زیرساختهای گردشگری و سایر حوزههای اثرگذار صورت میپذیرد.
منبع :
۱. world tourism organization (UNWTO)