تزارهای کمونیست
ایمان صمدی نیا ، پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی /کشوری عظیم و کهن ، همراه با تاریخی سرد و تاریک و مبهم همچون آب و هوایش ، که هنوز لقب بزرگترین کشور جهان را یدک می کشد. به سبب موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی خود توانسته است از بسیاری از آسیب های دو جنگ جهانی در امان بماند ، در قرون حاضر یکی از مهم ترین نقش ها را در تاریخ جهان بازی کرده است و از دیرباز روابط پر فراز و نشیبی با نگین خاورمیانه داشته است. بله ، روسیه ! یک روز ، تحت فرمان امپراطوری تزاری ، یک روز زیر پای سیاست های کمونیستی شوروی . با وجود تاریخ پر تلاطمش ، اما همیشه یکه تاز میدان بوده و نقشش را خوب بازی کرده و لااقل رد پایش در تاریخ ایران ، قدمگاه شده!!
روسیه با ما خاطرات زیادی دارد و ما هم با آنها ! خاطرات تلخ و شیرین ، از گوهرشاد تا مسجد جامع خرمشهر ، از احزاب مارکسیستی و کمونیستی چون حزب توده و ۲۸ مرداد تا برجام و پنج + ۱ .در نگاه افکار عمومی ، از قدیم الایام ، برخی ها روسیه را رفیق فابریک ایران و پیشرفت و توسعه ی ایران را در گروی اطاعت بلاشرط ایران از روسیه می دانند و برخی ها نیز روسیه را به چشم یک دشمن خونی ، یک قاتل بالفطره و مسبب بدبختی های ملت ایران می بینند و از هر نوع رابطه ای با روسیه اظهار انزجار می کنند.
یک خطای جدی
یک خطای جدی اذهان عمومی ما ، صفر و یکی دیدن مسائل است . در تحلیل هر نوع مساله ای به خصوص مسائل سیاسی و روابط بین الملل ، همواره باید ابعاد متفاوت مسائل را تحلیل کرد . هر مشکلی ، هزاران مساله دارد . هر مساله صد ها بعد و هر بعدی را ساعت ها تلاش لازم است تا بتوان تحلیل کرد. راه حل مشکلات و مسائل به سادگی تحلیل های اصحاب تاکسی ، اسنپ و بی آرتی نیست !! هیچ کشوری در عرصه ی روابط بین الملل ذاتا دوست یا دشمن نیست ، بلکه همواره در تضاد و اشتراک منافع با دیگر کشور هاست . پس نباید کشوری را دوست و برادر نامید و کشوری را دشمن بالفطره !!
رابطه ی دوطرفه !
به هر حال ، روسیه را چه دوست و چه دشمن دیده باشیم ، امروز به شریک راهبردی ایران در حوزه های سیاسی ، نظامی و اقتصادی تبدیل شده ، شریکی که چه بخواهیم و چه نخواهیم در مقابل فشار هایی که از سمت غرب و خصوصا آمریکا به ما وارد شده ، همواره سیاست حمایت گرانه از ما داشته است و ما را در عرصه های مختلف یاری کرده ، هر چند سیاست ، پدر و مادر ندارد!! واقعیت این است که حکایت روابط ایران و روسیه ، بسیار پیچیده است . اگر بخواهیم تنها عناوین این روابط را به رشته ی تحریر درآوریم ، تنه به تنه ی داستان حسین کرد شبستری بزند!!
راهبرد های مشترک ایران و روسیه در مقابله با آمریکا ، همکاری های آنها در جنبش عدم تعهد ، منافع مشترک محور ایران و روسیه ، و تحریم های اقتصادی بالاخص پس از نقش گسترده و همکاری استراتژیک این دو در سوریه ، می تواند مبدا همکاری های اقتصادی بیشتری باشد. فرصتی عظیم ، که به خاطر بی تدبیری مسئولان و ناآگاهی بخش خصوصی ؛ دارد از کف مان می رود و واریز می شود به حساب های کشور دوست و همسایه، ترکیه!!
روسیه ، برای ما می تواند یک دروازه باشد ، یک دروازه ی رویایی به روی اقتصاد زخم خورده ی ایرانی !! روسیه با چهارده کشور آسیایی مرز مشترک دارد ، با بیشتر کشور های اروپای شرقی زبان مشترک دارد ، به چندین دریای استراتژیک راه آبی دارد و شدیدا نیازمند کالاهای تجاری ( مخصوصا در حوزه ی مواد غذایی ، پوشاک و …) هست که ما تولیدکننده و صادر کننده ی آن هستیم و مزیت نسبی ما در بازار رقابت جهانی محسوب می شود. اما در این چند دهه ، دیپلماسی ضعیف و بی ثبات ایران باعث شده که ترکیه ( رقیب قدیمی ما از زمان صفویه!) جای ما را در حوزه های مختلف دیپلماتیک با روسیه ( از ارتباطات بسیار قوی با مسلمانان و مخصوصا چچن های روسیه تا تجارت یک میلیارد واندی با این کشور و همکاری های استراتژیک که جدیدترینش احداث نیروگاه اتمی در این کشور و خرید اس ۴۰۰ روسی بود ) بگیرد.
سوال بی پاسخ دیپلماسی
حال تکلیف چیست؟ دست روی دست بگذاریم و تماشا کنیم که چگونه دوستان ترک ما در حال گسترش تجارت چند میلیارد دلاری خود با روسیه اند و ایران به رغم فرصت ها و مزایای بیشتر و سیاست های نزدیکتر به شریک سیاسی خویش ، معرکه ی تجاری را می بازد ؟ یا حرکتی جدی را شروع کنیم تا حق مان را در بازار پر رونق صد و چهل میلیون نفری روسیه از برادران ترک خویش بگیریم و اقتصاد بازنشسته ی خودمان را دوباره به کار و تلاش بازگردانیم و لااقل اندکی از زخم هایی که بر پیکره ی کشورمان وارد شده را مرهم زنیم؟
ان شاء الله در نوشتار های بعدی ، تحلیل های بیشتری از روابط ایران و روسیه را ارائه خواهیم داد و روابط تجاری و فرصت ها و تهدید های مشترک برای روابط اقتصادی و تجاری این دو کشور را بررسی خواهیم کرد. توصیه می کنم تا آن زمان ، این مقاله را از دکتر بهرام امیراحمدیان ، کارشناس مسائل ایران و روسیه بخوانید