ایمان صمدی نیا/پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی
امروزه به واسطه فشارهای تحریمی آمریکا و نیاز شدید کشور به ارز و رکود اقتصادی که با کرونا به اوج خود رسید، مساله اصلی کشور توسعه صادرات غیرنفتی شده است. معاون اول رئیس جمهوری در سخنانی با یادآوری ضرورت این موضوع تاکید دارد که برای رونق تولید راهی جز توسعه صادرات نداریم و اگر به دنبال جهش تولید هستیم باید به صادرات غیرنفتی به عنوان مهمترین عامل مقوم تولید داخلی توجه کنیم.
به گفته وی، بازار داخل کشور، محدود است و یکی از الزامات تحقق جهش تولید این است که بتوانیم تولیدات داخلی را در بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم. (۱)
ذهنیت بسیاری از اقتصاددانان و مسئولان امر، وابستگی صادرات به تجار و بخش خصوصی و عدم نیاز ورود دولت به این حوزه است. در حالی که تجربه کشورهای پیشرو در حوزه صادرات همچون چین و ببرهای آسیایی (کره‌جنوبی، هنگ‌کنگ، سنگاپور، و تایوان) و حتی کشورهای غربی، نشان دهنده نیازمندی توسعه صادرات به ریل‌گذاری بخش دولتی است.
تجارت خارجی
تجارت خارجی، فرآیند ایجاد سود از طریق خرید و فروش کالاها و خدمات میان کشورهاست. این امر، درحالی که نوعی فرآیند محسوب می‌شود، اما نیازمند ساختمانی و سازمانی است که بتوان انجام این امر را ممکن، سودآور، سریع کرد. بدیهی است که هر سازمان و ساختمانی نیازمند زیرساخت‌هایی است که ساختمان بر آن بنا شود. تجارت نیز از این امر مستثنی نیست.
با اینکه بسیاری از اقتصاددانان به دلیل باور به بازار آزاد، دولت را تشویق به عدم دخالت در امر تجارت می‌کنند اما با مطالعه دقیق تاریخ کشورهای توسعه یافته، می‌بینیم توسعه تجارت این کشورها کاملا وابسته به اقدامات دولتی بوده است و دولت‌ها بوده‌اند که با فراهم کردن شرایط و زیرساخت‌ها، امکان صادرات گسترده تجار و بازرگانان را ایجاد کرده‌اند.
زیرساخت‌های تجاری، در یک حوزه نیست بلکه در برگیرنده بخخش‌های گوناگونی اعم از بازاریابی بین‌الملل، قوانین و مقررات و ساختارهای تجاری کشور و حمل‌ونقل است.
بازاریابی بین‌المللی
ضعف در بازاریابی بین‌المللی شرکت‌های ایرانی در بازار جهانی را می‌توان اصلی‌ترین علت عدم توفیق ایران در این بازارها دانست. هرچند بازاریابی بین‌المللی محصولات ایرانی از وظایف دولت نیست اما ایجاد برند و تصویر عمومی مثبت از کالاهای «made in iran» قطعا یکی از ماموریت‌های مهم دولت‌ها در جهت تقویت اقتصاد ملی است. در این راستا، اقتصادهای نوظهوری چون چین، برزیل، آفریقای جنوبی و حتی کشورهای توسعه یافته‌ای چون آلمان، ژاپن، کره جنوبی و… سرمایه‌گذاری‌های سنگینی برای بهبود تصویر تجاری ملی و ارتقای دیپلماسی عمومی خود انجام داده‌اند. شرکت‌های موفق جهان، از مزیت تصویر مثبت عمومی از برند کشورشان بهره می‌برند.(۲)
اعزام رایزنان بازرگانی مجرب یکی دیگر از وظایف خطیر دولت‌ها محسوب می‌شود. رایزنان بازرگانی به سبب حضور فعال خود در بازارهای هدف قادرند اطلاعات دست اولی در مورد اوضاع اقتصادی و اجتماعی کشور مورد نظر، روند عرضه و تقاضا، تحولات قیمت‌ها، فعالیت‌های رقبا، نمایشگاه‌های تجاری، کالاهای رقیب و نظایر آنها کسب کرده و جامعه تجاری کشور متبوع خود را بیش از پیش آگاه کنند.
برقراری ارتباط مستقیم با شخصیت‌های تراز اول کشور مورد نظر، رئیسان سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و مقام‌های تصمیم‌گیرنده به مراتب اهمیتی بیش از مکاتبه یا مذاکره غیرمستقیم با این افراد دارد. نظرهای مشورتی رایزنان بازرگانی از دیدگاه بازرگانانی که برای نخستین بار به قلمروی فعالیت آنها وارد می‌شوند یا درصدد انعقاد قراردادهای تجاری، سرمایه‌گذاری یا اعطای نمایندگی فروش کالا را دارند، بسیار ارزنده است.
پیوستن به پیمان‌های تجاری منطقه‌ای و بین‌المللی یکی از راه‌های اثرگذار در توسعه تجارت کشور است. در دنیا در حال حاضر، بیش از ۴۸۰ موافقت‌نامه بین‌المللی و چندجانبه وجود دارد و ۷۰ درصد از تجارت دنیا نیز در قالب اتحادیه‌های اقتصادی انجام می‌شود؛ اما ایران نتوانسته از مزایای اقتصادی این نوع پیمان‌ها بهره‌مند شود.
زنجیره‌های ارزش جهانی میان کشورها و مناطق مختلف اقتصادی دنیا شکل گرفته که اقتصادهای جهانی را به یکدیگر متصل کرده است. با رقابتی شدن بازارها در جهان، کالاها نیز به صورت روزافزون با رقابت پذیری بیشتری تولید می‌شوند.
ساختارهای اقتصادی و تجاری کشور
ساختارهای اقتصادی و تجاری کشور اعم از سازمان‌های داخلی، سیاست‌ها و قوانین و مقررات، نقش عمده‌ای در شاکله تجارت خارجی ایران ایفا می‌کنند به حدی که می‌توان آنها را زیرساخت‌های تجاری کشور برشمرد. بنابراین باید با ارتقای زیرساخت‌های ساختاری، فضای خوبی برای تجارت بین‌المللی فراهم کرد. از جمله این زیرساخت‌ها می‌توان به ایجاد پنجره‌های واحد، طراحی کنسرسیوم‌های صادراتی، برپایی دادگاه‌های تجاری و اصلاح قوانین و بخشنامه‌های صادراتی اشاره کرد.
با توجه به سخنان کارشناسان، تجار و صادرکنندگان کشور، ابلاغ بخشنامه‌های خلق‌الساعه و افزایش ممنوعیت‌های صادراتی یکی از بزرگترین ضربه‌ها به مسیر پرسنگلاخ صادرات کشور بوده است. در حالی که بنا بر اصول اقتصاد کلاسیک تقاضا، عرضه خود را در بلندمدت ایجاد میکند و قیمت‌ها در بلندمدت به تعادل خواهند رسید، اما متاسفانه با دستوری شدن بازار و نبود بازار آزاد، مردم و تولیدکنندگان همواره از بازنده‌های اصلی رویه‌های ناهنجار داخلی بوده‌اند.
حوزه تجارت و بازرگانی داخلی و بین‌المللی نیز از جمله ساحت‌های چند لایه‌ای است که به تشکیل مجتمع‌های قضایی تجاری نیاز مبرمی دارد. ماهیت امور تجاری، سرعت و دقت فراوانی را می‌طلبد. وجود اصطلاحات و عبارات و مهارت‌های بازرگانی و تعاملات تجاری بین بازرگانان داخلی و خارجی قالب‌هایی فراتر از حقوق مدنی سنتی را به وجود آورده است.
ساختار کاربردی مهم دیگری که نقش فزاینده‌ای در صادرات کشورها دارد، کنسرسیوم‌های صادراتی است. متاسفانه تاکنون به تدوین نظام‌نامه و آیین‌نامهِ ایجاد و توسعه کنسرسیوم‌های صادراتی و دوره‌های آموزشی اکتفا شده و بخش خصوصی نیز برنامه‌ای فنی، جدی و مدون برای توسعه کنسرسیوم‌ها نداشته است.(۳)
ایجاد و ارتقای پنجره‌های واحد کسب‌وکار و تجارت فرامرزی یکی از راه‌های موثر و مجرب است که می‌تواند کمک شایانی در این حوزه کند. پنجره واحد عبارت است از تسهیلاتی که به مشتریان، سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که اطلاعات لازم را در قالب های استاندارد به یک واحد ارائه کنند و همه مجوزها و موارد قانونی مرتبط با فعالیت خود را در همان نقطه دریافت کنند.
حمل‌ونقل
شبکه حمل‌ونقل ایران به دلیل محدود بودن سرمایه‌گذاری در طول سال‌ها، نیازمند توسعه و ارتقاست. شبکه‌های جاده‌ای و ریلی در سطح استانداردهای منطقه هستند، اما به طور ویژه خطوط ریلی باید ارتقا پیدا کنند و برقی شوند. بندرها و فرودگاه‌ها بیشترین ضربه را از تحریم‌ها خورده‌اند.
با توجه به زیرساخت‌های ضعیف و تحریم‌های بین‌المللی، ایران با توجه به ساختار اقتصادی خود باید شبکه ریلی فرسوده را نوسازی و بازسازی کرده و همچنین به حمل‌ونقل‌های هوایی و هواپیماهای کارگو توجه بیشتری داشته باشد.
حمل‌ونقل دریایی ایران نیز باید با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و ظرفیت کشورهای دوست و متحد خارجی، به کمک تجارت ایران، بازطراحی شود. با توجه به این اقدامات ایران توانایی این را دارد که به هاب(قطب) حمل‌ونقلی آسیا تبدیل شود.
منابع:
https://www.mehrnews.com/news/۴۹۲۳۱۷۱
Reibstein,david j(۲۰۱۷,august ۱۰), “Improving economic prosperity through nation branding”, The marketing journal, retrieved from:
https://www.marketingjournal.org/improving-economic-prosperity-through-nation-branding-david-j-reibstein/
https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-۳۵۹۹۶۲۴