مقدمه
ایالات متحده آمریکا مانند دهه گذشته، همچنان بر سکوی نخست صادرات محصولات کشاورزی جهان ایستاده است. صادرات محصولات کشاورزی آمریکا میان سال های ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۱۷ از حدود ۵۶ میلیارد دلار به بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار رسیده و این در حالی است که ایالات متحده، سومین کشور دنیا از جهت جمعیت و مساحت محسوب میشود و در زمره ۱۰ کشور جهان با تنوع زیستی بالا قرار دارد.
اما در جایگاه دوم صادرات محصولات کشاورزی، کشوری قرار گرفته است که شاخص های جغرافیایی غیر قابل مقایسه ای نسبت به ایالات متحده دارد.
هلند دومین صادر کننده محصولات کشاورزی در جهان پس از ایالات متحده میباشد. کشوری که به لحاظ مساحت در رتبه ۱۳۳ دنیا و حدودا ۲۷۰ برابر کوچکتر از ایالات متحده است. از نظر جمعیت، هلند شصت و نهمین کشور دنیا محسوب میشود.
به این ترتیب با کشوری مواجه هستیم که از جهت شاخص های جغرافیایی با رقیب اصلی خویش بسیار فاصله دارد، اما چگونه سرزمین لاله ها با صادرات حدود ۹۲ میلیارد دلاری محصولات کشاورزی در سال گذشته، مجددا” جایگاه خود را در اقتصاد کشاورزی دنیا تثبیت کرده است؟
تبدیل هلند به “نیروگاه کشاورزی”[۱] جهان، حاصل عوامل مختلفی است که طبق ادعای موسسه National Geography، این کشور کوچک علی رغم مساحت کم، توان تغذیه جهان را دارد![۲]
عوامل موفقیت هلند در اقتصاد کشاورزی
باوجود نکات متعدد برای تشریح عوامل توسعه بخش کشاورزی در هلند، در این یادداشت تنها به دو مورد از مهمترین عوامل اشاره خواهد شد:
- نوآوری و سرمایه گزاری در تحقیق و توسعه (R&D)
تحقیق و توسعه در بخش کشاورزی هلند، از حدود ۱۰۹ میلیون دلار در سال ۱۹۶۰ به حدود ۹۰۰ میلیون دلار در ۲۰۱۹ رسیده است که با احتساب میزان سرمایه گزاری شرکت های خصوصی و چند ملیتی دراین بخش، رقم مذکور به بیش از یک میلیارد دلار در سال میرسد.
دستیابی هلند به توسعه پایدار در اقتصاد کشاورزی بی شک بدون سرمایه گذاری در مطالعات توسعه کشاورزی میسر نبوده است.تعداد ۵۳۰۰ شرکت مرتبط با محصولات کشاورزی در هلند وجود دارند که از تولید به مصرف در حال فعالیت هستند. همچنین ۱۲ شرکت برتر در حوزه کشاورزی جهان دارای سایت تحقیق و توسعه در کشور هلند میباشند. هم اکنون هلند دومین کشور جهان از نظر سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه کشاورزی بوده و دانشگاه واخنینگن Wageningen)) هلند، بزرگترین و معتبرترین موسسه آموزش تحقیق و توسعه کشاورزی در جهان است.
- صادرات مجدد[۳]
اما هلند مبدل شدنش به دومین صادر کننده محصولات کشاورزی دنیا را تنها مدیون نوآوری و ظرفیت داخلی خود نیست. مقیاس مناسب جهت سنجش میزان صادرات محصولات کشاورزی هلند، اندازه گیری سود و درآمد حاصل از آن است نه کمیت و میزان تولید محصولات درون مرزهای کشور. به عبارت دیگر، تصور اولیه ناظران این است که این حجم عظیم صادرات کشاورزی همان کمیت تولید داخلی محصولات کشاورزی هلند است اما علی رغم توسعه زیرساختی و وجود دانش کافی در هلند برای تولید محصولات کشاورزی، عامل مهم دیگری در جایگاه هلند در اقتصاد کشاورزی جهان دخیل است: “صادرات مجدد”
ممکن است شگفت آور باشد که چگونه کشوری با این وسعت در مقایسه با رقیب نه چندان قدرتمندش یعنی برزیل، سود بیشتری از صادرات محصولات کشاورزی عایدش میشود.آری! برزیل نخستین کشور دنیا از جهت تنوع زیستی و پنجمین کشور پهناور جهان که صاحب منابع سرشار خدادادی آب و زمین حاصل خیز است، در زمینه صادرات محصولات کشاورزی، درآمد بسیار کمتری درمقایسه با کشور کوچک هلند دارد.
نوآوری هلند تنها در تحقیق و توسعه خلاصه نمیشود بلکه ابتکار تجاری هلند ناشی از سرمایه گذاری در صنعت دریانوردی و توسعه بنادر با تاکید بر صادرات مجدد محصولات است.
- بندر روتردام در خدمت صادرات مجدد
به گزارش وبسایت رسمی بندر روتردام هلند ، این بندر هاب اصلی قاره اروپا در زمینه محصولات کشاورزی، بزرگترین مبدا صادرات مجدد محصولات در اروپا و بزرگترین بندر تجاری اروپا محسوب میشود. روتردام به هلند این امکان را می دهد که هزینه های لجستیک را برای خرید و فروش محصولات کشاورزی تا حد زیادی کاهش دهد. عمده محصولات کشاورزی ابتدا به بندر روتردام وارد شده سپس به سایر کشورهای اروپا فرستاده می شوند. بیش از یک چهارم از کل رقم صاردات محصولات کشاورزی هلند مربوط به صادرات مجدد محصولاتی است که در خارج از هلند تولید میشوند. افزایش قیمت ها و ایجاد ارزش افزوده بر محصولات، دو سوم از رشد ارزش صادرات هلند را تشکیل میدهد و به طور کلی بیش از ۵۰% صادرات کشور هلند حاصل صادرات مجدد محصولات از طریق بندر روتردام (اعم از محصولات کشاورزی و صنعتی) است.
نتیجه
و این است بیداری هلندی، عبارتی پرداخته ذهن نویسنده یادداشت حاضر که به جای بیماری هلندی، همان بیماری اقتصادی ناشی از عدم برنامه ریزی مناسب در تخصیص درآمد های حاصل از فروش منابع طبیعی و نفت که هر از چند گاهی به جان اقتصاد های تک محصولی می افتد، به کار رفته است. در حقیقت بیداری هلندی یعنی ابتکار، یعنی تنوع بخشی به دیپلماسی اقتصادی و سیاست های تجاری با اتکاء به دانش و سرمایه گذاری در امر تحقیق و توسعه که رمز پیوند صنعت و دانشگاه است.
[۱] Agricultural Powerhouse
[۲] جهت مطالعه بیشتر:
https://www.nationalgeographic.com/magazine/2017/09/holland-agriculture-sustainable-farming/
[۳] Re-exports