نگارنده: یاسر احمدی بنی؛ پژوهشگر کمیته سرمایه گذاری و سرمایه پذیری اندیشکده دیپلماسی اقتصادی
مقدمه
در دنیای جهانی شدن کشورها تمام تلاش خود را در جهت حداکثرسازی منافع و کاهش معایب آن می‌نمایند. سعی و کوشش برای بهره‌مندی از ظرفیت کشورهای دیگر در جهت رشد و توسعه اقتصادی کشور، نیازمند آگاهی و استفاده از ابزارهای موجود برای نیل به این هدف است. بدون تردید، ارتباط با سایر کشورهای جهان بدون وجود روابط اقتصادی و سیاسی میسر نخواهد بود آن چنان که فعالیتهای نظامی و … نیز در بردارنده بار مالی برای کشورها است و انتقال تجهیزات نظامی از کشوری به کشور دیگر، بدون درنظرگرفتن ارزش اقتصادی آن برای هر دو کشور بی‌معنی است. نقل و انتقال سرمایه‌های گوناگون بین کشورهای مختلف، موضوعی مهم در حوزه روابط بین کشورها می‌باشد که به عنوان یک امر بسیار حائز اهمیت تلقی شده و آگاهی و بهره‌مندی از آن، موجب انتفاع هرچه بیشتر کشورها می‌گردد. یادداشت حاضر در تلاش است تا با بیان اهمیت نقل و انتقالات سرمایه، به واکاوی بازاریابی سرمایه در سطح جهانی پرداخته و به موجب آن، اهمیت این موضوع را در جذب سرمایه خارجی و همچنین هوشمند نمودن سرمایهگذاریهای خارجی بررسی نماید تا بتواند با ارائه برخی از راهکارها موجب تقویت روابط اقتصادی خارجی از این طریق گردد.
سرمایه به عنوان یک پیشران اقتصادی
توجه به سرمایه، جهت گسترش فعالیتها و اقدامات امری ضروری و مبرم تلقی گشته و بدون توجه به آن نمی‌توان به ایجاد یک فعالیت اقتصادی یا کسب و کار جدید و یا گسترش فعالیتهای شرکتها پرداخت. علاوه بر این، داشتن سرمایه بیشتر سبب ایجاد زمینه‌سازی برای تنوع بخش فعالیتهای اقتصادی و رشد و شکوفایی بیشتر اقتصاد یک کشور می‌گردد و فضای مناسب‌تری را در جهت توسعه و رشد یک بنگاه، یک شرکت و حتی یک کشور فراهم می‌سازد. هرچند نمی‌توان تمام موارد برای رشد و توسعه یک بنگاه، یک شرکت و یک کشور را به سرمایه نسبت داد اما بی‌شک، بدون وجود آن نمی‌توان جامعه‌ای شکوفا در حوزه‌ی فعالیتهای اقتصادی را متصور بود. لذا فعالیتهای اقتصادی چه در سطح خرد و چه در سطح کلان به دنبال آن هستند که قدرت اقتصادی خود را با داشتن سرمایه بیشتر، بهبود بخشند.
نقل و انتقال سرمایه
سرمایه شکل گرفته در کشورها به واسطه نوع فعالیتشان متفاوت از یکدیگر است. چنین اختلافی در داشتن سرمایه سبب می‌شود تا آن کشور و مردمانش از سرمایه‌های متنوع و مختلفی بهره‌مند گردند و افراد بسته به فعالیتشان دارای سرمایه اقتصادی گردند و از فرصت سرمایه‌گذاری برخوردار شوند؛ برای کسب و کارها نیز به همین نحو است. وجود داشتن سرمایه سبب شتاب گرفتن رشد و توسعه اقتصادی کشورها و فعالیتهای خرد و کلان موجود در آن می‌گردد لذا کشورها همواره در تلاش هستند تا قدرت اقتصادی خود را به واسطه افزایش سرمایه(چه سرمایه انسانی و چه سرمایه مالی و اقتصادی) تقویت نموده و بتوانند از آن به عنوان یک پارامتر مهم در جهت حضور موثرتر در فضای بین‌المللی استفاده کنند. در کنار این مسئله، توجه به حداکثرسازی سود در یک فعالیت اقتصادی سبب می‌گردد که کارها معطوف به یک حوزه و منطقه جغرافیایی خاص مختص نگشته و جریانی از سرمایه‌ها در بین مناطق مختلف و میان فعالیتهای مختلف اقتصادی شکل گیرد. بدین واسطه کشورها و فعالان اقتصادی موجود در آنها خواهند توانست فرصتهای بهتری را در مناطق دیگری در مقایسه با کشور خود کسب نمایند؛ امری که سبب ترغیب فعالیتهای اقتصادی به متنوع‌تر و گسترده‌تر شدن می‌شود و اختیار عمل فعالان آن حوزه را افزایش می‌دهد. تلاش برای دستیابی به اهداف مذکور سبب آن خواهد شد که نقل و انتقال سرمایه بین کشورها پدید آید.
لزوم توجه به نقل و انتقال سرمایه در روابط خارجی کشور
ایجاد شدن شرایطی خاص برای جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با سایر کشورها به واسطه فعالیتهای خصمانه موجود از سوی کشورهای متخاصم و سایر ایادی آنها از یک طرف و عدم توسعه و رشد اقتصادی مناسب و کافی کشور در دهه گذشته در طرف دیگر موجب گشته تا سرمایه موجود، بسیار حائز اهمیت تلقی شود و توجهات بسیاری را به خود، جهت حفظ آن، جلب کند. تلاشها برای کنترل خروج سرمایه یکی از مصادیق بارز در حوزه نقل و انتقال سرمایه است چرا که خروج منابع می‌تواند فضای دشوارتری را برای کشور فراهم آورد؛ با این وجود تلاشها موفق آمیز نبوده و هر ساله شاهد خروج منابع بسیاری از کشور بوده‌ایم که ناشی از عوامل مختلفی همچون بالارفتن ریسک‌های اقتصادی و سیاسی، رکود اقتصادی و پیچیده‌تر شدن تحریم‌ها بوده است که مجال پرداختن به آن در این یادداشت نیست. در سمت و سوی مقابل، کشور دستاورد چندانی را در حوزه جذب سرمایه خارجی نداشته و سرمایه جذب شده پاسخگوی نیازهای کشور برای دستیابی به اهداف خود نمی‌باشد. حال با این توضیح اهمیت نقل و انتقال سرمایه و پرداختن به بحث بسیار مهم بازاریابی بین‌المللی سرمایه مشخص می‌گردد.
بازاریابی سرمایه بین‌المللی(جهانی)[۱]
در جهت بهینه ساختن انتقالات سرمایه‌ای لازم است تدابیری مورد اتخاذ قرار گیرد که به موجب آن جذب سرمایه‌ی خارجی مورد نیاز کشور با رویکردهای جدیدی همراه شده و استقبال از یک کشور برای سرمایه‌گذاری در آن افزایش یابد. در جریان مخالف آن، یعنی خروج سرمایه نیز با ایجاد شرایطی به هدفمندسازی و هوشمند ساختن آن کمک نموده تا از اتلاف آن به واسطه فعالیتهای کم اهمیتی چون خرید مسکن جلوگیری شده و بتوان به واسطه آن، سبب ایجاد منافع برای کشور و افراد دارای سرمایه شد. این مسئله را می‌توان به بازاریابی سرمایه بین‌المللی تعبیر نمود. نباید فراموش کرد که خروج سرمایه معایب و مضراتی را برای کشور دارد اما بدون تردید کنترل کامل سرمایه امری بسیار دشوار بوده و از سوی دیگر موجب نارضایتی عمومی برای مردم کشور خواهد شد. اما تلاش برای بهبود فضای اقتصادی کشور می‌تواند چنین مسئله‌ای را تا حد زیادی برطرف ساخته و از خروج بی‌هدف سرمایه جلوگیری نماید.
در چنین شرایطی توجه به امر بازاریابی سرمایه اهمیتی دوچندان به خود می‌گیرد و فضای مناسب‌تری را برای نقل و انتقال سرمایه فراهم می‌سازد. بازاریابی به تلاش برای تامین نیازهای خود و بهره بردن از بازار در جهت رسیدن به اهداف خود تعبیر می‌گردد که به عنوان نمونه یک شرکت، تلاش می‌نماید تا با تبادل کالاهای تولید شده، نیازهای خود را از سایر نهادها و افراد تامین نموده و اقدام به عرضه محصولات خود نماید. در عین حال، سعی می‌شود تا تقاضای کافی برای محصول مدنظر در بازار ایجاد گردد. مفهوم بازاریابی سرمایه جهانی، تلاش‌های یک کشور در خارج از مرزهای خود، برای استفاده از سرمایه‌های موجود خارجی و سرمایه‌های خارج شده از کشور است که با هدفمندی و برنامه‌ریزی صورت می‌پذیرد تا به موجب آن، زمینه بهره‌مندی هرچه بیشتر از فعالیتهای اقتصادی در سطح جهان امکان‌پذیر شود و کشور بتواند از بازار سرمایه جهانی[۲] نهایت استفاده را ببرد. بدین طریق، تلاشها برای سوق دادن سرمایه خروجی به سمت فعالیتهایی که برای کشور مبرم و مهم تلقی شده و در جهت برطرف کردن نیازها و دستیابی به اهداف است در دستور کار قرار می‌گیرد و سعی می‌شود با سرمایه خروجی، به فعالیتهایی پرداخت که انجام دادن آنها به واسطه ضعف در زیرساخت‌های داخلی و یا مشکلات ناشی از سوگیری‌ها و محدود ساختن فعالیتهای اقتصادی کشور از سوی دولت‌های بیگانه امکان پذیر نیست. در جهت ورودی سرمایه نیز کارشناسان، افراد آگاه و مقامات دیپلماتیک یک کشور در تلاش هستند تا خارج از مرزهای جغرافیایی، با شناساندن ظرفیت‌های موجود و اقداماتی همچون فعالیتهای تبلیغاتی، ارائه برخی از دستاوردها و راهنمایی نمودن سرمایه‌گذاران برای بهره‌مندی از فرصتهای پیش‌روی زمینه مناسب‌تری را جهت جذب سرمایه خارجی فراهم نمایند.
برخی از مشکلات پیش رو برای بازاریابی سرمایه در خارج از مرزها
در دو بعد می‌توان به مشکلات این حوزه پرداخت؛ بعد ملی و فعالیتهای آن کشور و بعد خارجی و فعالیت سایر کشورها
- در بعد ملی مشکلاتی همچون ضعف در دانش سرمایه‌گذاری فعالان حاضر در خارج از کشور، عدم تمایل سفارتخانه‌ها و کنسولگریها برای گسترش فعالیتهای اقتصادی و نبود اراده جدی از سوی دولتها برای این کار، عدم وجود یک شبکه خارجی برای بازاریابی سرمایه، کمبود منابع و عدم تخصیص منابع کافی در جهت فعالیتهای هدفمند خارجی، عدم حمایتهای دولت و مجلس از افراد شاغل در این حوزه، کم بودن افراد با تجربه و دانش بالا در این حوزه، چالش‌های جدی در اقتصاد داخلی، طولانی بودن فعالیتهای اداری و بروکراسی لازم و ساختار ناکارآمد ارزی کشور از جمله مشکلات جدی در کشور هستند که انجام دادن چنین کاری را با دشواری بسیاری همراه می‌سازد.
- در بعد خارجی، مشکلاتی همچون تحریم نمودن شبکه بانکی کشور و ایجاد مشکل در پرداختها و نقل و انتقالات مالی، سوء استفاده از ابزارهای بین‌المللی همچون پیامرسان مالی سوئیفت در جهت اغراض سیاسی، فعالیتهای تبلیغاتی گسترده در جهت ناامن نشان دادن ایران، سوق دادن سرمایه‌های کشورهای دیگر به صنعت و فعالیت مورد نظر خود، تحمیل نمودن قوانین خود به سرمایه‌گذاران ایرانی و ایجاد یک تصویر کاملا تیره از فضای کشور و ترغیب افراد به سرمایه‌گذاری در کشورهای خود با ایجاد یک شبکه بسیار قوی از مهمترین مواردی هستند که می‌توان به آنها اشاره داشت.
نتیجه‌گیری
با توجه به مشکلات موجود در حوزه بازاریابی سرمایه بین‌المللی، انجام چنین کاری نیازمند عزم جدی دولت در راستای تحقق بخشیدن به ایجاد یک فضای مناسب و بستر سازی جهت شبکه‌سازی بین‌المللی است که به موجب آن، فعالان بخش خصوصی کشور بتوانند با دشواری‌های کمتری به شکل دهی روابط با سرمایه‌گذاران خارجی و یا سرمایه‌گذاری در هدف مشخص شده خارج از مرزهای کشور پرداخته و بتوانند زمینه‌ساز ایجاد تعاملات بیشتر با افراد و نهادهای مختلف چه در حوزه جذب سرمایه و چه در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی شوند تا به موجب آن قدرت بخش خصوصی کشور در این حوزه افزایش یافته و بتواند به اقدامات موثرتری بپردازد. همچنین وابسته بودن بسیاری از فعالیتهای این حوزه به دولت، شرایط سخت‌تری را برای شکل دهی به بازاریابی سرمایه می‌دهد و امکان تنوع بخشی و ایجاد مسیرهای گوناگون جهت آسیب ندیدن از اقدامات سایر کشورها را کاهش می‌دهد. داشتن یک شبکه بازاریابی بین‌المللی موجب خواهد شد تا علاوه بر ایجاد فرصتی برای استفاده بهینه از سرمایه‌ها، به گسترش روابط با سایر کشورها پرداخت و انجام امور دیگر همچون تجارت را نیز پیش برد. با درک اهمیت بازاریابی سرمایه، کشور خواهد توانست از اتلاف منابع و رفتن سرمایه به سمت فعالیتهای کم ارزش در خارج از مرزها جلوگیری نموده یا از آن بکاهد و بتواند از منافع بیشتری برخوردار گردد. از سوی دیگر شرایط مساعدتری برای ایجاد یک بستر جهت گسترش تعاملات بین‌المللی در حوزه سرمایه‌گذاری و همچنین جذب سرمایه دست خواهد یافت. در نهایت می‌توان اذعان داشت همان‌گونه که مقوله تجارت امری مهم در روابط بین کشورها تلقی می‌شود، سرمایه‌گذاری نیز امری بسیار حائز اهمیت بوده و تضمین کننده بقای روابط اقتصادی طولانی مدت بین کشورها خواهد بود و خاوهد توانست با ایجاد درهم تنیدگی بین اقتصادها، نیاز کشورها را به یکدیگر بیشتر نمایند و از ایجاد تخاصم بین آنها جلوگیری نماید. این امر بدون سرمایه‌گذاری در خارج از مرزهای کشور میسر نبوده لذا لازم است تا جریان خروجی سرمایه را هدفمند ساخت و از سرمایه خروجی، جهت ایجاد بازاری برای کشور خود در کشورهای دیگر استفاده کرد و نگذاشت سرمایه‌ی خارج شده، بدون منفعت باشد یا صرفا منافع آن، فقط برای شخص دارنده باشد بلکه خواهد توانست موجب ایجاد عایدی و منفعت برای کل مردم گردد. در سمت جذب سرمایه نیز، سرمایه‌های خارجی ارزشمند شناسایی شده و با اقدامات نهادهای مسئول، تسهیل در ورود ان‌ها فراهم خواهد گشت.
راهبردها
- باز تعریف نقش سفارتخانه‌ها و کنسولگریها از فعالیتهای صرفا سیاسی به فعالیتهای سیاسی با تاکید بر گسترش روابط اقتصادی
- ارتباط بخشیدن بین نهادهای فعال در خارج از کشور و فعالان این حوزه و شکل دهی یک شبکه گسترده جهت رونق دادن به فعالیتهای اقتصادی در خارج از کشور با تاکید بر نقش محوری سفارتخانه و کنسولگری
- ایجاد یک شبکه در کشورهای اولویت‌دار در گام ابتدایی و گسترش دادن آن در گامهای بعدی و عدم معطوف نمودن آن به منطقه‌ای خاص
- تربیت کارشناسانی آشنا با حوزه سرمایه‌گذاری و بهره‌مندی از دانش سیاسی و قدرت مذاکره و شکل‌دهی یک تفاهم
- شناسایی نقاط و مناطق مستعد جهت سرمایه‌گذاری در داخل کشور و تسریع در روندهای اداری
- متنوع سازی روشهای دریافت سرمایه و وابسته نکردن جذب سرمایه به یک روش خاص
- مشخص نمودن اهداف و مقاصد سرمایه‌گذاری با تاکید بر نیازها و اولویت کشور و درنظر گرفتن مسائل امنیتی
- تغییر رویکرد در مورد خروج سرمایه و استفاده هوشمند از جریان سرمایه‌های خروجی
- ایجاد یک گفتمان در مورد اهمیت روابط اقتصادی خارجی و شناساندن اولویتهای این بخش به مردم
راهکارهای عملیاتی
- محول نمودن وظیفه مطالعه، کشف، شناسایی و انتقال مقاصد سرمایه‌گذاری خارجی به نهادهای مربوطه از جمله شرکت سرمایهگذاریهای خارجی ایران جهت تبیین نمودن فرصتهای مناسب در خارج از کشور به مهاجران ایرانی برای برطرف ساختن برخی از نیازهای اقتصاد کشور
- تجمیع و اولویت بخشی مهمترین فرصتهای سرمایه‌گذاری کشور به واسطه نهادهای مربوطه همچون وزارت نفت، وزارت صمت و سایر نهادها جهت ارائه به سرمایه‌گذاران خارجی با درنظر گرفتن جنبه اهمیت پروژه‌ها و بعد امنیتی و استراتژیک ان‌ها
- کمک گرفتن از فعالان ایرانی موفق در سرمایه‌گذاری خارج از کشور جهت تشکیل دادن یک شبکه هدفمند در خارج از مرزها برای شناسایی و انتقال اطلاعات مهمترین فرصتهای خارجی و ورود به آنها از طریق جهت دهی سرمایه مهاجران ایرانی
- کمک گرفتن از افراد با تجربه و موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی با تشکیل یک کمیته/گروه در سازمان سرمایه‌گذاری خارجی و کمکهای فنی و اقتصادی ایران جهت تسهیل در روند اداری و بروکراسی این کار و همچنین سوق دادن سرمایه‌های خارجی به اولویتهای واکاوی شده از سوی این سازمان
- متنوع سازی روشهای نقل و اتقال سرمایه توسط بانک مرکزی با اقداماتی همچون در دستورکار قراردادن شبکه زنجیره بلوکی(بلاکچین) و سرعت بخشی به ایجاد مراکز مالی فراساحلی
[۱] Global capital marketing
[۲] Global capital market